Coördinerend Portefeuillehouder: Joris Wijsmuller / Boudewijn Revis

De doelstellingen van het programma Stadsontwikkeling zijn het bieden van ruimte aan alle Hagenaars, een vitale stad en het stimuleren van werkgelegenheid. Kernpunten hierbij zijn:

• Aansluiten bij de kansen en kwaliteiten van specifieke gebieden.
• Ruimte voor bedrijven en betaalbare woningen.
• Een aantrekkelijke stad.
• Een impuls voor duurzame bereikbaarheid.

Snelle veranderingen in technologie, demografie, geopolitiek, economie en klimaat veranderen op een structurele manier de maatschappelijke en economische verhoudingen. Nog meer dan voorheen maakt het uit hoe we de ruimte inrichten; hoe we inwoners en het bedrijfsleven betrekken bij de ontwikkeling van hun woon- en werkomgeving; hoe we tweedeling tegen kunnen gaan; hoe we de stad aantrekkelijk kunnen maken voor investeerders en getalenteerde bedrijven en mensen; en hoe we er in slagen Den Haag effectief te (be)sturen, met elkaar en met de stad. Ons vertrekpunt daarbij blijft: vertrouwen op Haagse Kracht.
Op het ruimtelijke domein werken we daarom de Agenda Ruimte voor de Stad uit. Dit is de nieuwe ruimtelijke agenda voor Den Haag tot het jaar 2040. Deze agenda ontwikkelen we in co-creatie met de stad en is eind 2016 klaar. De agenda biedt de basis voor de vernieuwing van het ruimtelijk beleid en voor de samenwerking met andere partijen in en buiten de stad. Tevens geeft deze ruimtelijke agenda inhoud aan de doelstellingen van het college om de groei van de Haagse bevolking zo goed mogelijk vorm te geven in de stad. Het gaat daarbij om kwantitatieve én kwalitatieve ruimtelijke opgaven en ambities. Te denken valt aan verdichten van de bouw, verduurzamen en vergroenen, om mobiliteitsbeleid en om het zoeken naar nieuwe partners in de ontwikkeling van Den Haag.
In 2017 starten we met de uitvoering van de Agenda Ruimte voor de Stad. Dit doen we samen met bewoners, ondernemers, instellingen en externe partners.

Er zijn kengetallen en een beleidsindicator opgenomen voor dit programma. De kengetallen laten enkele maatschappelijke ontwikkelingen zien waarop de gemeente geen directe invloed kan uitoefenen, maar die wel relevant zijn voor het beleid. De bronnen van de tabellen worden gegeven in bijlage Programma’s.

Het programma stadsontwikkeling bestaat onder meer uit stadsvernieuwing en (bouw)grondexploitaties. Grondexploitaties richten zich op de uitgifte van door gemeente bouwrijp gemaakte gronden. In totaal heeft de gemeente zo’n 80 projecten in deze categorie. Dit zijn gemeentelijke grondexploitaties, klusobjectexploitaties en grondexploitaties die in samenwerking met andere partijen worden gevoerd (verbonden partijen). In de Paragraaf Grondbeleid worden het beleid en de financiële ontwikkeling van bouwgrondexploitaties nader toegelicht. Onder stadsvernieuwing horen verschillende taken. Zo faciliteert de gemeente particuliere initiatieven voor het realiseren van woningen, bedrijven, kantoren etc. Onder deze noemer behoren ook fysiek ruimtelijke ingrepen die niet gericht zijn op de uitgifte van de bouwrijpe grond door de gemeente zoals (voorbereidende) werkzaamheden in het kader van ingrepen in de buitenruimte. Grondbanken behoren ook tot stadsvernieuwing.
Hieronder volgen per stadsdeel de belangrijkste activiteiten in 2017.

Scheveningen (Haven)

Grondexploitaties
In 2017 starten het herstel en de uitbreiding van de kades rond de derde haven.Voor het Noordelijk Havenhoofd staat een ingrijpende ontwikkeling op stapel. Het gaat om renovatie van de visafslag, de aanleg van een verbrede kade langs de visafslag en om nieuwbouw en uitbreiding van de ruimte voor bedrijven die gerelateerd zijn aan vis en visserij. Bovendien voorziet de ontwikkeling in een hotel, een publieksfunctie (FISH), visrestaurants, een vis-versmarkt, hotelappartementen en een parkeergarage. Na bouwrijp maken start de bouw van een driesterrenhotel op het Adriaan Maasplein en in aansluiting daarop de uitbreiding van bedrijfsruimte voor de visindustrie.

Stadsvernieuwing
In totaal komen op het voormalige Norfolkterrein aan de Houtrustweg en Kranenburgweg 336 woningen. Van dit woningbouwprogramma starten de eerste twee projecten. Aan de Hellingweg langs‘de kom’ begint de bouw van circa 45 appartementen en 300 m2 bedrijfsruimte. De plannen voor woningbouw in combinatie met vooral haven gebonden bedrijvigheid rond de derde haven zullen verder worden uitgewerkt.
De winnaar van de tender voor het voormalig douanehuisje zal in 2017 een plan ontwikkelen voor een horecagelegenheid. Het Topzeilcentrum Scheveningen wordt volgend jaar ook opgeleverd. Hierin krijgt onder andere het Watersportverbond haar nieuwe thuisbasis. Dat wil hier de talenten opleiden voor de toekomstige Olympische Spelen.
Aan de Dr. Lelykade worden in 2017 de bouwplannen De Reder Het Vervolg en het Kaviaarhuis opgeleverd en starten de nieuwbouwplannen Cool-House en de Nieuwe Kuiperij. Voor het rijksgebouw aan de Vuurtorenweg is in 2015 een Nota van Uitgangspunten opgesteld. In 2017 wordt een omgevingsvergunning aangevraagd voor de herontwikkeling van deze locatie.

Internationale Zone

Grondexploitaties
Na jarenlange leegstand start in 2017 de transformatie van het Verhulstplein tot een "woonplein". De eerste kantoorgebouwen worden gesloopt om plaats te maken voor de ontwikkelingen van Verhulstplein 23-25 en het Verhulstplein 14-17. Voor beide projecten wordt in 2017 de eerste paal geslagen. Aangrenzend, aan de Dunckler-Lubeckstraat, worden medio 2017 de scholen en een kinderdagverblijf opgeleverd. Eind 2017 zijn deze naar verwachting in gebruik.

Stadsvernieuwing
De Kosovo Rechtbank komt in het oude Europol-gebouw aan de Raamweg 47. Dit gebouw wordt daarvoor gerenoveerd en uitgebreid. Deze ontwikkeling is voorzien in 2017. De renovatie van het World Forum Convention Center-gebouw is in volle gang en zal medio 2017 worden afgerond. In het gebied rond het World Forum begint naar verwachting de herontwikkeling van de Toren van Oud en de bijbehorende begane grond tot circa 36 short-stay appartementen. Na oplevering hiervan pakken we ook de openbare ruimte in dit deel van het World Forum aan.
In 2017 werken de Haagse Scholen aan sloop/nieuwbouw- of renovatieplannen voor de Annie M.G. Schmidtschool aan de Jacob de Graeflaan.
De ambitie die het college in 2014 formuleerde voor het gebied Westbroek Park, Scheveningse Bosjes en de waterpartij in de Gebiedsvisie Internationale Zone in 2014 (RIS270673) kon niet op voldoende draagvlak rekenen in de stad. Het concept-plan uit 2015 gaat daarom niet door. We starten een nieuw, stads breed, co-creatie traject waarin we geïnteresseerde en betrokken Hagenaars de gelegenheid geven om samen met ons een nieuwe visie op te stellen. Hiervoor voeren we een reeks gesprekken met de stad, waarbij ruimte is voor inbreng van alle gebruikers van het gebied.

Segbroek

Grondexploitaties
De eerste woningen van de Groene Mient worden opgeleverd in 2016. Daarna start de aanleg van de gemeenschappelijke binnentuin, de bestrating en parkeerplaatsen. Opdrachtgever van deze werkzaamheden is de vereniging Groene Mient, ook collectief opdrachtgever van de woningbouw. Ecologie en duurzaamheid waren belangrijke uitgangspunten bij alle onderdelen van ontwerp en beheer. Medio 2017 is het project klaar.

Stadsvernieuwing
Begin 2017 is de locatie Acaciatraat 178/180 beschikbaar om bouwrijp te maken voor de particulieren die op deze kavels al een optie hebben genomen.

De Haagse Academie voor Lichamelijke Opvoeding (HALO) verhuist begin 2017 naar de Sportcampus Zuiderpark. Na vertrek van de HALO maakt het hoofdgebouw plaats voor een appartementcomplex van 40 tot 50 appartementen. De locatie wordt in de markt gebracht als een zelfbouwlocatie. Het betreft in dit geval een project van Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO), waarbij een groep gezamenlijk de nieuwbouw realiseert. Vijf sporthallen blijven bestaan en houden een sport- en fitnessfunctie. In 2017 start de sloop van het hoofdgebouw en in 2018 start de bouw.

Loosduinen (inclusief Vroondaal)
Medio 2017 worden 66 appartementen in de particuliere sector op de locatie aan de Oude Haagweg 42-46 opgeleverd. Toekomstige kopers/huurders zijn in een vroeg stadium betrokken bij het woningontwerp. In het gebied begrensd door Oude Haagweg, Thorbeckelaan, Okkernootstraat en Kokosnootstraat worden eind 2017 de eerste appartementen opgeleverd van de 177 appartementen in het plan Harvest (voorheen ‘Nieuw Rozenburg’). Op de naast gelegen Gamma -locatie zijn geen ontwikkelingen, anders dan dat de bodem binnen circa drie jaar gesaneerd moet worden. Aan het Vijfvinkelplein worden in 2017 de laatste woningen opgeleverd op deze KO-locatie aan de Escamplaan.

Vroondaal
In 2017 wordt Vroondaal Zuid I en Noord I verwacht 140 kavels uit te geven aan verschillende ontwikkelaars. De verkoop gaat voorspoedig omdat er een ruime differentiatie is aan woning typologieën, architectuurstijlen en prijscategorieën. De landschappelijke inpassing van het knooppunt Madesteinweg/Madepolderweg in het recreatiegebied Madestein en de upgrading van het Landschapspark Madestein zullen in 2017 starten. Medio 2017 worden 66 appartementen in de particuliere sector op de locatie aan de Oude Haagweg 42-46 opgeleverd. Toekomstige kopers/huurders zijn in een vroeg stadium betrokken bij het woningontwerp. Eind 2017 worden de eerste appartementen opgeleverd van de 177 appartementen in het plan Harvest (voorheen ‘Nieuw Rozenburg’) aan de Oude Haagweg. Aan het Vijfvinkelplein worden in 2017 de laatste woningen opgeleverd op deze KO-locatie aan de Escamplaan.

Kijkduin

Bad
In 2017 wordt door de ontwikkelaars gestart met de ontwikkeling van de eerste fase van het Deltaplein met ca. 90 woningen. In totaal zal de ontwikkeling uit drie fasen bestaan. Het gehele winkelcentrum wordt vernieuwd en uitgebreid, onder de winkels wordt een grote openbare parkeergarage gemaakt. Op de winkels worden woningen gerealiseerd, waaronder ook huurwoningen. De verbouwing en de nieuwbouw van het Atlantic hotel zal ook in 2017 worden gestart. Naast de uitbreiding van het hotel worden ook daar appartementen gerealiseerd in zowel huur als koop.
Het parkeren voor bewoners, bezoekers en hotelgasten vindt in de toekomstige situatie in parkeergarages onder het winkelcentrum en het hotel plaats. Het winkelgebied, Deltaplein en de boulevard worden daarmee autovrij en aantrekkelijke verblijfsgebieden. Het ondergronds ontsluiten van de parkeergarages vanaf de middenberm van de kop Kijkduinsestraat is zorgt voor het goed functioneren en de uitstraling van de badplaats. Ten eerste ontstaat hierdoor een verkeersveilige situatie met een goede doorstroming. Ten tweede kan de entree van de badplaats – het eerste beeld dat de bezoeker krijgt – landschappelijk worden ingepast.
De gemeente is druk doende om het openbare ruimte-plan te maken voor de boulevard, het Deltaplein en de Deltastraat/ Kijkduinsestraat. Naar verwachting start de gemeente eind 2017/begin 2018 met de uitvoering.

Binnen
Ook in Kijkduin binnen zal gestart worden met diverse projecten per begin 2017 waaronder de uitbreiding van de Internationale School, de ontwikkeling van de Wijndaelerstrip met ca.60 appartementen in de huur en koop en een kinderdagverblijf. Ook zullen de tennisvelden Van Waldeck plaats gaan maken voor appartementen en woningen geheel ingepast in het (duin)landschap.

Ockenburgh
Het is de bedoeling dat voor 2017 de casco restauratie van landhuis Ockenburgh is afgerond en het landhuis is overgedragen aan de Stichting tot behoud Historische Buitenplaats Ockenburgh (SHBO). SHBO zal in 2017 aan de slag gaan met de interne verbouwing tot kleinschalig hotel en horecagelegenheid.

Haagse Hout

Grondexploitaties
We werken verder aan de ontwikkeling in het gebied CS Oost (oa Renovatie KB complex, tijdelijke huisvesting Eerste en Tweede Kamer in het ministerie van Buitenlandse Zaken). Het eerste project dat naar verwachting tot realisatie komt is de bouw van woningen en een hotel op de Grotiusplaats en de gedeeltelijke overkluizing van de Utrechtsebaan.

In Mariahoeve vordert de ontwikkeling Isabellaland-Biancaland gestaag. Dit is een project dat vorm kreeg via kleinschalig opdrachtgeverschap. Alle kavels zijn verkocht en de bouw van de woningen zal eind 2017 vrijwel zijn afgerond. Het gaat om 82 woningen op 63 kavels. Het bouwterrein Biancaland wordt in 2017 klaar gemaakt voor bewoning. Hierin zit ook de aanleg van een voetpad en calamiteitenpad op het binnenterrein achter de woningen aan Catherinaland.

Stadsvernieuwing
Naar verwachting start in 2017 de bouw op de Monarch-kavel. Op deze voormalige kantorenlocatie bouwt projectontwikkelaar Provast circa 250 woningen, met op de begane grond commerciële ruimten.
In 2017 krijgt ook de stadsentree Laan van NOI/Beatrixkwartier vorm. Bij het station komt een nieuwe fietsenstalling. De buitenruimte bij het station wordt opnieuw ingericht, zodat het gebied een aantrekkelijke uitstraling krijgt. Er komen betere looproutes van het station naar het Beatrixkwartier. Zo, samen met de herontwikkeling van het voormalige gebouw van het ministerie van SZW, krijgt de entree naar het Beatrixkwartier vorm.

Op de locatie van het voormalige ROC Mondriaan aan de Haverkamp in Mariahoeve bouwt Staedion 40 sociale huurwoningen. In 2016 zal het actiegebied worden aangewezen, gevolgd door een bestemmingsplanwijziging/uitgebreide WABO procedure in 2017.
In mei 2016 is de eerste paal geslagen van de parkeergarage aan het Aegonplein. De oplevering volgt medio 2017. De ontwikkelaar van het NS-terrein aan de Boekweitkamp verwacht in 2016 te starten met de realisatie van circa 80 woningen; de bouw gaat in 2017 door.

In de tweede helft van 2017 staat de oplevering gepland van het project Oostduin in Benoordenhout: een transformatie van het voormalig Shell-kantoorgebouw tot 225 luxe appartementen. Verder zullen de particuliere plannen voor de voormalige serviceflat Arendsdorp definitief vorm krijgen. Bij deze planvorming zal een uitgebreid inspraak- en communicatietraject nodig zijn om te komen tot een gedragen plan.

De nieuwe eigenaar van het voormalige Rijksgebouw Juliana van Stolberglaan 149 verwacht in 2017 te starten met de bouw van 145 appartementen op deze plek. Verder is in 2017 in Bezuidenhout-Oost de start van fase 2 van de vernieuwing van de riolering en de herinrichting van de openbare ruimte. Daarbij pakken we ook de knelpunten op het gebied van parkeren aan.

Centrum

Grondexploitaties

Den Haag Nieuw Centraal
Rond station Den Haag Centraal vindt in 2017 een groot aantal activiteiten plaats om deze belangrijke entree van de stad nieuwe allure te geven. De eerste belangrijke ontwikkeling is het opleveren van een ondergrondse fietsenstalling met 8.500 plekken onder het Koningin Julianaplein. Als deze stalling klaar is, wordt de fietsenflat aan de Rijnstraat overbodig. Deze wordt in de loop van 2017 dan ook gesloopt. Als de fietsenflat eenmaal is verdwenen, start de bouw van de nieuwe overkapping van het busplatform en kan ook de nieuwe drooglooproute aan de kant van de Rijnstraat worden gerealiseerd.
Na de oplevering van de fietsenstalling start de bovengrondse nieuwbouw op het plein. Hier komen circa 35.000 m2 woonruimte en 2.000 m2 commerciële voorzieningen. Het Koningin Julianaplein, nu versteend en onaantrekkelijk, wordt zo een stadsentree met de allure die past bij Den Haag. Als de bouw op het plein klaar is, wordt in 2018 het Koningin Julianaplein zelf ingericht. Daarbij is de relatie tussen het plein en de Koekamp en het Malieveld er direct tegenover van belang. In 2017 maken we hiervoor een ontwerp, samen met de omgeving.
De plannen voor de stadsentree Koekamp maken we samen met Staatsbosbeheer. De Koekamp wordt zo een entree van stad naar natuur en vice versa. De nieuwe Koekamp moet de verbindingen tussen het Haagse Bos, het Centraal Station en het centrum versterken. Het ontwerp moet duidelijk maken hoe dit prachtige groengebied midden in de stad toegankelijk is, zodat bewoners en bezoekers van Den Haag kunnen genieten van dit gebied. Medio 2017 wordt het voorlopige ontwerp gepresenteerd en vastgesteld. Na uitwerking starten we eind 2017 met de uitvoering.
In 2017 worden de werkzaamheden uitgevoerd om de Haagse Loper – de looproute tussen het Spuiplein en Den Haag CS – beter te laten aansluiten op de Theresiastraat. De werkzaamheden worden ingevuld in samenhang met de gebiedsontwikkeling CS-Oost.

Gebiedsontwikkeling Spuikwartier
Het voormalige ministerie van Justitie en de kavel van de theatergebouwen aan het Spuiplein worden opnieuw ontwikkeld tot een aantrekkelijk stuk van de stad. De belangrijkste blikvanger is het nieuwe onderwijs- en cultuurcomplex (OCC), het nieuwe onderkomen van het Residentie Orkest, het Nederlands Dans Theater, het Koninklijk Conservatorium en het Dans- en Muziekcentrum. Verder is er in het toekomstige Spuikwartier ruimte voor wonen, detailhandel en horeca. In 2017 is de bouw van het OCC in volle gang. Daarnaast start in 2017 de bouw van de eerste fase van het commerciële programma in het gebied. Het gaat om de nieuwe toren tussen het OCC en de getransformeerde ministeries met een hotel, woningen en detailhandel.
In 2017 wordt de openbare ruimte in het gebied ontworpen. Het gaat in hoofdlijnen om de nieuwe straat tussen het OCC en het nieuwe commerciële programma, het nieuwe stadsbalkon en het Spuiplein. Het Spuiplein zal ingericht gaan worden met in ieder geval hoogwaardig groen, een waterbassin met fontein en grote vlakken met hoogwaardige bestrating als voortzetting van de haagse loper en de entree van het OCC. De daadwerkelijke aanleg sluit aan op de oplevering van de naastgelegen nieuwe gebouwen.

Binnenstad

Stadsvernieuwing
Het gebouw Lange Voorhout 102 (Amerikaanse Ambassade) wordt in 2017 overgedragen aan de gemeente. De aanbestedingsprocedure wordt afgerond en de verbouwing begint. Deze verbouwing zal bijdragen aan de beoogde nieuwe functie van het gebouw tot een museum en hotel.

Ook in 2017 zal de gemeente particuliere initiatieven ondersteunen die passen in de ambities voor de Haagse Binnenstad. Dit gebeurt op basis van de doelstellingen uit het Binnenstadsplan 2010-2020. Het gaat daarbij vooral om het realiseren van woningen en kantoorruimte boven winkels, het aanpakken van leegstand vastgoed en ook partiële vervanging door sloop en nieuwbouw. De meeste van deze initiatieven zijn beperkt van schaal.

De afgelopen 25 jaar heeft de Haagse binnenstad een flinke oppepper gekregen door het programma De Kern Gezond. Deze integrale aanpak had groot succes: mede daardoor mocht Den Haag zich beste binnenstad van Nederland 2013 - 2015 noemen.

De ambitie is om dit succesvolle beleid voort te zetten en uit te breiden in het nieuwe programma De Kern Bijzonder. Binnen dit programma willen we door herinrichting van de buitenruimte de binnenstad een nog prettiger plek te maken om te verblijven. Dit is ook één van de hoofdpunten in de nieuwe Binnenstadsagenda, (RIS 287213). In De Kern Bijzonder zetten we erop in bezoekers langer in de binnenstad te houden, onder meer door te investeren in. De verbindingen tussen de verschillende sfeergebieden in de binnenstad. Dit betekent voortbouwen op de kwaliteit die er is, nieuwe uitdagingen oppakken en met dit termijnperspectief partijen zo verleiden om in de binnenstad te blijven investeren. Er is vanaf 2017 € 6 miljoen beschikbaar gesteld voor de eerste fase van het programma.

Haagse Loper
In 2013 is het schetsontwerp vastgesteld voor de Haagse Loper (RIS 260026). Het gaat hierbij om een samenhangende inrichting van de openbare ruimte van de Grotiusplaats, via het Centraal Station en de Turfmarkt tot aan het Spuiplein. De inrichting van de Haagse Loper krijgt geleidelijk vorm, samen met de verschillende bouwprojecten in het plangebied. Het Anna van Buerenplein en het deel Zwarte Weg tot Lage Zand zijn inmiddels gereed. In 2017 is ongeveer €1,9 mln. beschikbaar de herinrichting van de Schedeldoekshaven, het Lage Zand, een deel van de Turfmarkt en de Wijnhaven.

Renovatie Binnenhof
Het Rijk is van plan het totale Binnenhofcomplex grondig te renoveren. Voor het reces in 2016 heeft de Tweede Kamer een aantal moties aangenomen over de locatie voor Prinsjesdag en een nader onderzoek voor het gebouwdeel bestemd voor een hotel. Het kabinet is nog steeds van plan om de renovatie in haar geheel in één keer uit te voeren en het Binnenhof 5,5 jaar volledig te ontruimen.
Vooralsnog gaan we ervan uit dat de werkzaamheden medio 2020 starten. De gemeente Den Haag levert veel menskracht om eraan bij te dragen dat deze complexe en ingrijpende renovatie zo goed mogelijk verloopt. De gemeente neemt deel in drie werkgroepen van het Rijk: “rondom de bouwplaats”,“bezoekers” en“communicatie”. De werkgroep “bezoekers” heeft als doel dat er tijdens de renovatie minstens evenveel bezoekers in het gebied rond het Binnenhof komen als de jaren daarvoor. De gebruikers van het Binnenhof zijn dan gehuisvest op andere locaties in de stad.

Stationsbuurt (Hollands Spoor) en Oude Centrum

Grondexploitaties
De bouw van de Sigmalocatie van 303 studenten- en 153 starterswoningen wordt in het voorjaar van 2017 afgerond.

Stadsvernieuwing
Aan de centrumzijde van de Stationsbuurt wordt de ontwikkeling van de internationale entree afgerond. De herinrichting van het tramtracé Stationsplein met de tophaltes, is de laatste stap in deze ontwikkeling. De herinrichting vindt plaats in afstemming met de stedelijke infrastructuurprojecten en start in het voorjaar van 2017. In 2017 wordt gestart met het doortrekken van de spoortunnel van het station Hollands Spoor naar de Laakhavenzijde en met de bouw van winkels en een fietsenstalling. We verwachten ook een transformatie van het grote Belastingkantoor aan het Stationsplein. Dat voor dit pand de Wet voorkeursrecht gemeenten geldt, maakt de perspectieven goed. In 2017 wordt gestart met de herinrichting van de stadsentree Loper Oude Centrum, de verbinding van station Hollands Spoor naar de binnenstad.

Aan de Grote Markt 10-13 hoek Boekhorststraat ligt een winkelpand, bij het grote publiek bekend als het (voormalige) pand van het Broekenhuis en woonwinkel Kwantum. Het pand (11 jaar ‘leegstand’ en tussendoor tijdelijke verhuur) ligt op een strategische zichtlocatie in de binnenstad, uitgaansgebied en het popdistrict van Den Haag. Het gebied maakt een enorme ontwikkeling door. Met name de Boekhorststraat is een 'slapende reus' waar een proces van gentrification is ingezet. Particuliere initiatiefnemers zijn - samen met de vastgoedeigenaar - voornemens om het pand op te knappen en te verbouwen tot een horecagelegenheid met plek voor een koffie-fiets-drive-inn en restaurant op de begane grond, business to business vergaderruimten op de eerste en tweede etage en een dakterras met een cocktailbar en uitzicht op de Grote Markt. In het Souterrain is er in het weekend ruimte voor (jazz)bandjes, dj’s en cocktails. Het is de bedoeling van de initiatiefnemers om in de zomer van 2017 open te gaan.

Rivierenbuurt

Stadsvernieuwing
In de Rivierenbuurt voeren we acties in de openbare ruimte uit op de korte termijn en bepalen we het verkeerskundig en stedenbouwkundig beleid voor de lange termijn. Twee monumentale panden in de Rivierenbuurt Zuid krijgen deels een nieuwe invulling. In het voormalige Post-, cheque- en girokantoor is sinds een jaar the New World Campus (NWC) gevestigd. NWC wil het aantal m2 uitbreiden. Het Driehoefijzerpand is verkocht. De nieuwe eigenaar zoekt nog naar een goede invulling.

Transvaal

Grondexploitaties
In het verleden is besloten tot de realisatie van een Multicultureel Vrijetijdscentrum Transvaal. Bij de uitwerking zijn er meningsverschillen opgetreden tussen de gemeente en de ontwikkelende partij. Betaling van de reserveringsvergoeding is tot nu toe uitgebleven. Om betaling af te dwingen is de gemeente een juridische procedure gestart. Op 6 juli 2016 heeft de rechtbank vonnis gewezen in de zaak tegen Medina Real Estate Company B.V. De rechtbank beslist nog niets definitief, maar beveelt wederom een (schikkings)comparitie, in principe te houden in december 2016.

Over de herstructurering Bedrijventerrein Uitenhagestraat zijn de volgende ontwikkeling te melden. Op deze plek wordt een afvalbrengstation gebouwd ter (gedeeltelijke) vervanging van het station aande Vissershavenstraat. De Kavelwinkel heeft de kavel tussen het afvalbrengstation en de Loosduinsekade verloot onder belangstellende ontwikkelaars. Nadat het nieuwe afvalbrengstation is opgeleverd start in 2017 de bouw op deze kavel. Op de kavel Jongeneel (hoek Loosduinsekade/ Monstersestraat) start in 2017 de bouw van 128 woningen, 162 parkeerplaatsen en 3400 m2 bedrijfsruimten. Op de voormalige kavel van het pand Post zal de bouw starten van 2000 m2 bedrijfsruimte voor een groothandel.

Stadsvernieuwing
In 2017 renoveert Staedion zijn bezit in de Reitzstraat (tussen de Engelenburgstraat en de Paul Krugerlaan). Het gaat om zo’n 70 sociale huurappartementen. Voor het volgende project van de corporatie zal de gemeente in 2017 een herinrichtingsplan maken voor de openbare ruimte.

Schilderswijk

Stadsvernieuwing
In 2017 staat de oplevering gepland van de eerste twee blokken in het Vermeerkwartier. Het aanbod van woningen in de Schilderswijk wordt zo breder en dit draagt bij aan het aantrekken van kansrijke groepen inwoners. De volgende fase wordt gebouwd als er voldoende woningen zijn verkocht.
De gemeente is in de Schilderswijk vooral aanjager van ontwikkelingen. Het toewijzen van vrijkomende huurwoningen aan kansrijke groepen is een taak van de corporaties. Om te komen tot een breder aanbod van verschillende woningen zet de gemeente vooral in op kleinschalig opdrachtgeverschap.
We zetten het beleid voort om verenigingen van eigenaren te activeren en zo iets te doen aan achterstallig onderhoud van particuliere woningen. Om de wijkeconomie te versterken richten we een platform op van vastgoedeigenaren, ondernemers en gemeente. Zo kunnen we samen werken aan het voorzieningenaanbod en de aanpak van onveilige punten in de wijk.
In 2017 maken we een definitief ontwerp voor de herinrichting van het Hobbemaplein. Daarna begint de herinrichting. Ook in 2017 worden vier woningen aan de Jacob Catsstraat opgeleverd; een voorbeeld van kleinschalig particulier opdrachtgeverschap.

Escamp

Grondexploitaties
In 2017 is de Sportcampus Zuiderpark klaar voor gebruik en ronden we de laatste werkzaamheden aan de herinrichting van de openbare ruimte af. Op de Eindstede, hoek Vrederustlaan, begint de bouw van 17 eengezinswoningen in de koopsector.
Voor Villapark Uithofslaan verkopen we grond zowel aan ontwikkelaars als aan particulieren. Voor alle projectmatig te ontwikkelen gronden in dit gebied zijn inmiddels overeenkomsten gesloten. In 2017 geeft de gemeente circa 25.000 m² grond uit aan drie projectontwikkelaars voor de bouw van 75 luxe eengezinswoningen. Ook geven we 3 kavels in het hoogste segment uit aan particulieren en zal de bouw van circa 10 (particuliere) woningen worden voltooid. Verder staat een complete reconstructie van de huidige Uithofslaan op het programma. Na deze reconstructie kunnen de laatste 11 kavels aan de Uithofslaan geschikt worden gemaakt voor uitgifte in het kader van Kleinschalig Opdrachtgeverschap (KO fase 2).
Op het Almeloplein staan in 2017 oplevering van de nieuwe supermarkt en herinrichting van de buitenruimte op het programma. Op de Eurocinemalocatie komt een appartementencomplex met sociale huurwoningen.
In 2016 levert Staedion de laatste nieuwbouwwoningen op van de gebiedsontwikkeling Morgenstond-Midden aan de Tinaarlostraat. In 2017 volgt herinrichting van de resterende openbare ruimte.
De gemeente zal met Heijmans ontwikkeling B.V. in gesprek gaan over een nieuwe ontwikkelovereenkomst op basis van de Nota van Uitgangspunten voor de gebiedsontwikkeling Leyweg-Escamplaan. Parallel daaraan beginnen de eerste werkzaamheden op basis van de Hoofdlijnenovereenkomst die de gemeente sloot met het HagaZiekenhuis. De werkzaamheden betreffen, naast het uitgeven van gronden, het verleggen van de hogedruk-leiding van Delfland en start van de herinrichting van de openbare ruimten. In 2017 start het bouwprogramma uit de twee deelplannen, met eengezinswoningen en appartementen. Samen met de bewoners kijken we hoe we het Florence Nightingalepark kunnen aanpakken.

Stadsvernieuwing (Erasmusveld)
Aan het Westhovenplein starten de werkzaamheden voor de bouw van een nieuw woon-zorgcomplex. Het gaat om zelfstandige sociale huurappartementen en zorgappartementen voor mensen die extra zorg nodig hebben vanwege bijvoorbeeld dementie.
Na het gereedkomen van de nieuwbouw van de Brede Buurtschool Morgenstond aan de Bentelostraat start aan de Hoogeveenlaan de bouw van 11 eengezinswoningen in de koopsector. Dit is tevens de afronding van de herontwikkeling van de Hoogeveenlaan, die circa 15 jaar geleden begon.
In 2014 en 2015 hebben zich 4 ontwikkelaars gemeld met concrete plannen voor verscheidene deellocaties binnen Erasmusveld. Deze ontwikkelingen gebeuren grotendeels op eigen grond en voor eigen rekening en risico van de ontwikkelaars. De gemeente praat met de betreffende ontwikkelaars over het sluiten van zogeheten anterieure overeenkomsten. Om deze initiatieven mogelijk te maken, zullen we naar verwachting in 2017 een uitwerkingsplan vaststellen voor het middengebied van Erasmusveld en een postzegel-bestemmingsplan voor de locatie Haags Buiten.
Voor de locatie Nieuw-Vlietlust sluiten we een anterieure overeenkomst met Van Mierlo Bouw en ontwikkeling B.V. In 2017 staat ook de start gepland van de vervangende nieuwbouw van circa 230 sociale huurappartementen van Staedion aan de Coevordenstraat/Haveltestraat. Zorginstelling Florence werkt aan plannen voor sloop en nieuwbouw voor de locatie Loevesteinlaan.

Het winkelcentrum Leyweg gaat, mede als gevolg van het vertrek van de V&D en veranderend consumentengedrag, door een moeilijke periode heen. De gemeente en de grootste vastgoedeigenaar van het winkelcentrum Leyweg oriënteren zich op mogelijkheden nieuwe impulsen te geven aan het winkelcentrum. Terugbrengen van de leegstand, verbetering van de branchering en het vergroten van de uitstraling en aantrekkingskracht zijn daarbij prioriteit.
In 2016 starten in een gefaseerde uitvoering de werkzaamheden voor de herinrichting openbare ruimte en de aanleg van de tophalte openbaar vervoer.

Laak

Grondexploitaties

Laakhaven West
In Laakhaven-West gaan we door met de transformatie naar een levendige stadswijk. Na de bouwgolf van de afgelopen jaren raakt het gebied langzamerhand bewoond en in gebruik. De tempels en Caland fase 2 worden afgebouwd en ook start de bouw op de laatste kavels die zijn uitgegeven via kleinschalig opdrachtgeverschap. Aan de Calandkade wordt het particuliere initiatief van Nu Projectontwikkeling zichtbaar met de sloop van de oude bedrijfsbebouwing. Ook starten de voorbereidingen voor de bouw van waterwoningen aan de Calandkade aan de kant van de Waldorpstraat.
Nu alle bouwgrond in Laakhaven-West is uitgegeven, verschuift de aandacht naar de inrichting van de openbare ruimte.

Petroleumhaven
In Petroleumhaven maken we de bouwstrook langs de Neherkade bouwrijp en wordt gestart met de bouw. Hier komen een woontoren, maar ook zelfbouwkavels en kavels voor appartementengebouwen voor bouwgroepen (collectief particulier opdrachtgeverschap). De nieuwe aanlegsteiger wordt in gebruik genomen en langs de Waldorpstraat komen de kavels voor kadewoningen in de verkoop. Naar verwachting komt er ook duidelijkheid over de ontwikkeling van de BOE-kavel (prijsvraag Bouwen Op Elkaar).

Laakhaven Hollands Spoor
Aan het Leeghwaterplein in Laakhaven HS is fase 1 van het bouwplan Vijverhof in aanbouw. Het gaat hier om de bouw van 480 wooneenheden voor studenten. De bouw van fase 2 en fase 3 (137 appartementen) gaat in de 1e helft van 2017 van start. Station Hollands Spoor krijgt een nieuwe entree met een stationsplein aan de zijde van Laakhaven. Hier is plek voor circa 800 m2 commerciële ruimte, met op de verdieping 2500 stallingsplaatsen voor fietsen. De werkzaamheden hiervoor starten in 2017 en zullen eind 2018 klaar zijn.

Stadsvernieuwing

Laakhaven Centraal
De eigenaar van de Megastores start in 2017 met de bouw van een nieuwe entree op de hoek van de Van der Kunstraat met het Leeghwaterplein. Een opvallend accent is een woontoren met 120 woningen, met ruimte voor commerciële activiteiten op de begane grond. De benodigde parkeergelegenheid komt op het dek van de Megastores.
Met de bouwplannen aan weerszijde van het Leeghwaterplein (Vijverhof en Megastores), in totaal goed voor ruim 700 woningen, is het nodig om het Leeghwaterplein te vernieuwen. In 2017 maken we hiervoor samen met belanghebbenden een ontwerp. Aan de Neherkade/Gemaalstraat is het wooncomplex met ruim 500 woningen voor studenten/starters in aanbouw.
In 2017 wordt een begin gemaakt met de gefaseerde uitvoering van het particulier initiatief Walldorp Triple langs het spoor aan de Waldorpstraat ter hoogte van de Megastores. In de langgerekte strook voorzien in stadsblokken afgewisseld met 3 woontorens met een levendige plint en een gevarieerd woningbouwprogramma van circa 800 woningen.

Binckhorst

Stadsvernieuwing
De ambitie voor de Binckhorst is dat het gebied zich geleidelijk en organisch ontwikkelt tot een gemengd stedelijk woon- en werkmilieu. Dit is vastgelegd in de Gebiedsaanpak Binckhorst.
De verkoop van het gemeentelijk vastgoed verloopt volgens plan en wordt in 2017 voortgezet.
De ambitie is om eind 2016 een projectdocument voor de Treklvietzone vast te stellen, zodat in 2017 kan worden gestart met de transformatie van de Binckhorst tot een gemengd werk- en woongebied. De financiële ondersteuning van kleine particuliere projecten en activiteiten, zoals het I’M Binckfestival, wordt in 2017 voortgezet.

Naar verwachting wordt in 2018 de Omgevingswet van kracht. Deze bundeling van bestaande wetten verplicht de gemeente tot het maken van omgevingsplannen (zie ook de paragraaf omgevingsvergunningen). Als voorbereiding op de nieuwe wet maken we een Omgevingsplan Binckhorst. Dit plan moet ervoor zorgen dat de ontwikkeling van de Binckhorst gebeurt op een toekomstbestendige wijze.

De herinrichting van de Saturnuskade staat gepland voor 2017. De kade wordt openbaar toegankelijk. Een deel van de kade, rondom de Caballerofabriek richting Maanplein, blijft privaat. De route langs het water zal echter wel mogelijk zijn.
Voor de verbinding tussen Maanplein en de Caballerofabriek is het nodig dat we overeenstemming bereiken met de nieuwe eigenaar van het Maanplein-terrein. De uitgifte van drie kavels rondom de verlengde Melkwegstraat start eind 2016/begin 2017.

Eind 2016/begin 2017 knappen we de spooronderdoorgangen aan de Binckhorstlaan op. Zo wordt het spoorviaduct lichter, groener en beter overzichtelijk voor fietsers en voetgangers. De sociale veiligheid wordt zo groter, en het viaduct wordt een representatiever visitekaartje voor Den Haag en de Binckhorst.

De kavels in het Junoblok zijn in april 2016 opgeleverd aan de kopers. De klussers hebben daarna een jaar de tijd om de woning af te bouwen. Medio 2017 starten we met de inrichting van de openbare ruimte rond het blok.

Leidschenveen-Ypenburg

Grondexploitaties
In 2016 verleent de gemeente naar verwachting de vergunning voor de bouw van een multiplex-bioscoop in deelplan 26. De bouw van de bioscoop staat op de rol voor 2017.
In 2017 stelt de gemeente het bestemmingsplan vast voor deelplan 20. Dan start ook de verkoop voor de kavels in Kleinschalig Opdrachtgeverschap. Het plan bestaat uit een combinatie van zelfbouwkavels, sociale huurwoningen en appartementen in de middeldure sector. Tevens biedt het deelplan ruimte voor tijdelijke huisvesting van statushouders.

Stadsvernieuwing
Naar verwachting begint in 2017 de uitvoering van het plan 100% Energie! op de RWS-kavel in het Forepark. Op de Veenweg, waar voorheen een kinderdagverblijf zat, komen 6 woningen, gebouwd in Kleinschalig Opdrachtgeverschap. Er is genoeg belangstelling van kandidaat-kopers, zodat de bouw naar verwachting start in 2017. Een ander KO-project dat in 2017 wordt opgeleverd is dat aan de Fregatsingel. Het smalle deel van de Fregatsingel richten we in 2017 in als openbare ruimte.
Eind 2016/begin 2017 richten we het Henricuspad (deelplan 22) opnieuw in. De bedrijventerreinen ABC en Y-Catch krijgen zo een goede ontsluiting voor het verkeer.
De bedrijven Ceva Logistics, de Wolff Nederland Windenergie en Pro Delta hebben de handen ineen geslagen voor het bouwen van een windturbine op eigen terrein aan de Westvlietweg 7, aan de zijde van de A4. In 2016 krijgen de initiatiefnemers een omgevingsvergunning en binnenkort start de bouw van de turbine. Halverwege 2017 kan deze in gebruik worden genomen.

Verbonden Partijen
We gaan kort in op de ontwikkelingen op verbonden partijen binnen programma Stadsontwikkeling. Meer informatie wordt gegeven in de paragraaf Verbonden Partijen.

Ontwikkelingscombinatie Wateringse Veld
In januari 2016 is de allonge op de Samenwerkingsovereenkomst (SOK) geaccordeerd door de betrokken partijen. De sportgronden worden geleverd aan de gemeente t.b.v. sportaccommodatie. De overige gronden zijn t.b.v. vastgoedontwikkeling voor circa 300 woningen onder de noemer ‘proeftuin duurzaamheid’.

Starterspanden Den Haag
Met de komst van Urban Farmers en de aankondiging van Staedion om uit de Starterspanden Den Haag CV/BV te willen treden is in 2015 een businessplan voor De Schilde gemaakt. De herstructurering van de Starterspanden Den Haag BV/CV, zoals beoogd door de gemeente en Staedion, is afgerond. In 2017 zal de ontwikkeling van De Schilde en stadslandbouw verder uitgerold worden.

Winkelpanden Den Haag
De Winkelpanden Den Haag BV/CV zal naar verwachting in 2016 worden geliquideerd.

Wijkontwikkelingsmaatschappij Stationsbuurt – Oude Centrum
De WOM is een tijdelijk instrument dat gericht is op ingrepen op de vastgoedmarkt om zo een positieve bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de Stationsbuurt –Oude Centrum. Staedion en de gemeente hebben de Wijkontwikkelingsmaatschappij in 2016 op hoofdlijnen geëvalueerd en het beleidskader geactualiseerd. Op basis van het geactualiseerde beleidskader wordt de WOM voortgezet.

Grondexploitatiemaatschappij Vroondaal
In 2017 worden naar verwachting in Vroondaal Zuid I en Noord I 140 kavels uitgegeven aan verschillende ontwikkelaars. De verkoop gaat voorspoedig omdat er een ruime differentiatie is aan woning typologieën, architectuurstijlen en prijscategorieën. De landschappelijke inpassing van het knooppunt Madesteinweg/Madepolderweg in het recreatiegebied Madestein en de upgrading van het Landschapspark Madestein zullen in 2017 starten.

Monumentenzorg (onderdeel van activiteit Stadsvernieuwing)
In 2017 ronden we het onderzoek af naar cultuurwaarden van schoolgebouwen en objecten uit de periode van de Koude Oorlog. De resultaten van deze onderzoeken publiceren we in de gemeentelijke VOM-reeks. We gaan door met activiteiten als Open Monumentendag, de Dag van de Haagse Geschiedenis, de Haagse Monumentenprijs en het Cultuurmenu.
In 2017 ronden we de procedures af voor plaatsing van een aantal nieuwe objecten op de gemeentelijke monumentenlijst. Het gaat om begraafplaatsen, Indisch erfgoed en wederopbouwobjecten. In twee wijkbibliotheken komen historische informatiepunten.
Ongeveer 25 Haagse kerken (rijksmonumenten of gemeentelijke monumenten) krijgen subsidie voor planmatig onderhoud. Gemeentelijke subsidie is ook beschikbaar voor particuliere initiatieven op het terrein van de ontsluiting, consolidatie en restauratie van restanten van de Atlantikwall. We breiden de Herinneringsroute Atlantikwall uit.

In programma 15 bestaat het gemeentelijke vastgoedbezit uit 218 panden en 211 gronden. Dit betreft o.a. de Caballero fabriek, objecten uit de voormalige masterplannen en objecten in de Binckhorst. Het beheer van strategisch vastgoed vormt de grootste activiteit van het vastgoedbeheer. Hiernaast wordt vastgoed beheerd dat binnen grondexploitaties en grondbanken valt.
De gemeente kan strategisch gronden en panden aankopen met het oog op toekomstige stedelijke ontwikkeling. Tot het moment dat zulke ontwikkelingen op gang komen, beheert de gemeente dit vastgoed. Als in die periode duidelijk wordt dat zulk vastgoed niet langer bijdraagt aan de beleidsdoelstellingen, wordt het weer verkocht. Voor het beheer worden lasten gemaakt, zoals onderhoud en afschrijving. Vastgoed wordt, indien mogelijk, verhuurd. Per saldo worden meer lasten dan baten gerealiseerd. We begroten daarom dat in 2017 € 3,8 mln. uit de Reserve Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling wordt onttrokken om lasten voor strategisch vastgoed te dekken.

Voor 2017 verwachten we ruim 3.000 aanvragen voor bouwvergunningen. In de meeste gevallen gaat het om projecten met een bouwsom tot € 250.000. Voor deze categorie is vanaf 2016 het tarief voor de bouwleges verlaagd van 3,68% naar 2,5% van de bouwsom. Een verlaging naar 1,5% volgt in 2018.

Op 1 juli 2019 treedt naar verwachting de Omgevingswet in werking. Deze wet bundelt 26 bestaande wetten op het gebied van onder meer bouwen, milieu, water, ruimtelijke ordening en natuur. Met de nieuwe wet zijn het Rijk, de provincie en gemeente voortaan verplicht een omgevingsvisie te maken, waarin zij rekening houden met de verschillende belangen in een gebied. Tevens zal de gemeente één Omgevingsplan voor de gehele gemeente moeten opstellen.
Het doel van de nieuwe wet is dat vergunningaanvragen voortaan integraal worden behandeld, anders dan nu. Voor burgers en bedrijven die een project of activiteit willen starten volgt de wet het beginsel: één loket, één procedure en één vergunning.
Om de omgevingswet gestroomlijnd in te voeren in Den Haag, is er sinds 2015 een gemeentelijk projectteam. Zo willen we de vijf betreffende diensten van de gemeente goed voorbereiden op de nieuwe taken.

Een andere nieuwe ontwikkeling is het wetsvoorstel Kwaliteitsborging voor het bouwen. Dit heeft als doel om de consument als opdrachtgever in de bouw een sterkere positie te geven en de bouwkwaliteit te vergroten. Voortaan gebeurt de toets aan bouwtechnische voorschriften door de markt zelf. De gemeente blijft het bevoegd gezag voor toetsen van bouwplannen aan het bestemmingsplan, welstand en bouwveiligheid. Ook het toezicht blijft een taak van de gemeente. De consument krijgt zo één aanspreekpunt krijgt en de controle op de bouwkwaliteit kan, is het idee, sneller en goedkoper plaatsvinden. De wet zal naar verwachting vanaf 2018 stapsgewijs worden ingevoerd.

De legesverordening 2017 wordt najaar 2016 aan de raad aangeboden. Hier wordt als bijlage ook een kostenonderbouwing leges omgevingsvergunning aan toegevoegd. Dit model is door de VNG ontwikkeld en heeft als doel om volgens een landelijke standaard een duidelijke onderbouwing te kunnen maken van de kosten die de gemeente verhaalt via de leges.

De heffing voor bovengrondse precario (steigers, containers e.d.) vervalt per januari 2017. Daarmee verlichten we de lasten voor onze ondernemers. Dit betekent vanaf 2017 € 284.000 minder inkomsten voor de gemeente. We gaan in 2017 door met het controleren en handhaven van (reclame)objecten boven of op gemeentegrond. We zorgen dat illegaal geplaatste reclame wordt verwijderd of gelegaliseerd. Deze werkzaamheden vallen met ingang van 2017 onder programma Wonen, product Bouw-, woning en welstandstoezicht.

De gemeente is verplicht om voor het gehele grondgebied bestemmingsplannen of beheersverordeningen vast te stellen. Bestemmingsplannen mogen niet ouder zijn dan tien jaar. Is een bestemmingsplan ouder dan tien jaar, dan vervalt voor een gemeente de mogelijkheid om bij een omgevingsvergunning leges te vragen.
Om alle oude bestemmingsplannen te actualiseren heeft de gemeente Den Haag de Nota bestemmingsplannen opgesteld. In elk gebied kijken we of een beheersverordening of een bestemmingsplan nodig is, afhankelijk van de ruimtelijke ontwikkelingen in dat gebied. Onvoorziene omstandigheden daargelaten ronden we de inhaalslag in 2016 af. Daarna zorgen we dat alle plannen steeds actueel houden. Om al te sterke schommelingen te voorkomen doen we dat planmatig, Waar dat nodig is volstaan we niet met actualiseren maar stellen we bestemmingsplannen op die zijn gericht op ontwikkeling.
De gemeenteraad stelt naar verwachting in 2017 het omgevingsplan (bestemmingsplan met verbrede reikwijdte) vast voor de Binckhorst.

In de gemeente rust erfpacht op circa 60.000 percelen. Ongeveer de helft van de eigenaren betaalt periodiek canon; in de andere gevallen zijn de rechten eeuwigdurend afgekocht.
In het huidige economische klimaat is bij uitgifte van nieuwe grond het betalen van erfpacht populairder dan eeuwigdurend afkopen. Betalen van erfpachtcanon is op dit moment aantrekkelijk voor het financieren van de grond. Dit stimuleert de woningbouw, zeker ook bij kavels voor particuliere bouw en kluswoningen. De verwachting is dan ook dat het aantal rechten zal toenemen.
Den Haag gaat door met het beleid van heruitgifte van aflopende rechten, net als het splitsingsbeleid voor particulieren en corporaties. In 2020 lopen circa 410 rechten af, vooral in Segbroek. De huidige erfpachters zullen in 2017 een nieuwe aanbieding van de gemeente Den Haag ontvangen. De meeste erfpachters kiezen bij heruitgifte voor canonbetaling.
Daarnaast krijgen in 2017 circa 2.175 Hagenaars met erfpacht te maken met een herziening van de canon. Op dit moment betalen deze erfpachters in het algemeen 3,80% canon over de huidige grondwaarde. Gezien de lage rente zal dit percentage naar verwachting dalen en zullen de erfpachters na de canonherziening fors minder betalen. Den Haag gaat door met het bestaande beleid voor verkoop bloot eigendom. In 2017 verwachten we ongeveer 60 verkopen.

In 2017 gaan we door met het ontwikkelen van de wettelijk verplichte basis- en kernregistraties ter ondersteuning van de ontwikkeling en het beheer van de stad. We bouwen geo-dienstverlening zoals WebGIS, geo-accountmanagement, digitale stadsmaquette (3D-topografie) en open data verder uit. De nieuwe omgeving van WebGIS verbetert de interne toegankelijkheid van geo-informatie. Verder werken we mee aan pilots voor het Digitaal Stelsel Omgevingswet. Het bijhouden en ontsluiten van 3D-gegevens maken hier onderdeel van uit.
De beheerunit open data van de gemeente geeft invulling aan de gemeentelijke ambitie dat data ‘open, tenzij’ zijn. Zo ondersteunen we ook de gemeentelijke bedrijfsvoering. Samen met andere gemeentelijke bronhouders ronden we de inrichting af van het stabiel beheer van de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT)-keten. Ook het integreren van de BGT en de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) is hierbij van belang. Zo houdt de gemeente de eigen fysiek-ruimtelijke gegevens op orde.

We begroten dat in 2017 € 158 mln. lasten en € 134 mln. baten worden gerealiseerd. Veel activiteiten in dit programma hebben een projectmatig karakter. Daardoor is het gebruikelijk dat lasten en baten per jaar flink kunnen verschillen. Per 2017 wordt alle gemeentelijke overhead verantwoord in het nieuwe overzicht overhead, dit leidt tot een lager volume op programma Stadsontwikkeling. Na 2017 neemt het volume van het programma af. Dat hangt grotendeels samen met grondexploitaties. De activiteiten op lopende grondexploitaties nemen de komende jaren in volume af en daarnaast is in de begroting niet zichtbaar dat de komende jaren nieuwe grondexploitaties worden vastgesteld en tot uitvoering komen.
De middelen die beschikbaar zijn gesteld voor stadsontwikkeling, zoals voor goede en betaalbare woningen en voor de zeilhaven, zijn al tot besteding gekomen of komen deze collegeperiode nog tot besteding. In deze begroting zijn middelen zichtbaar die bij de REIS beschikbaar worden gesteld, waaronder middelen voor de Kern bijzonder, de Amerikaanse ambassade en het Museumkwartier.