Coördinerend Portefeuillehouder: Joris Wijsmuller

Beoogd maatschappelijk effect: Wat willen we bereiken?
De doelstelling van het programma Wonen en Duurzaamheid is een aantrekkelijk stedelijk woonklimaat voor de huidige en nieuwe bewoners van onze stad en extra inspanningen om te komen tot een klimaatneutrale stad. Een stad waar de energievoorziening betrouwbaar, duurzaam en betaalbaar is.

Kernpunten voor Wonen daarbij zijn:

• Een goede betaalbare woning voor iedereen.
• Behoud van de huidige kernvoorraad (ook op regionaal niveau).
• 30% woningbouw in de sociale sector.
• Facilitering van de groei met behoud van de kernkwaliteiten van de stad.
• Stimuleren van de organische ontwikkelingen, verbetering van de bestaande woningen en transformatie van leegstaande kantoren naar woningen.
• Betere benutting van de Haagse voorraad door het transformeren van kantoren naar woningen, het verduurzamen van woningen en het ombouwen van verzorgingstehuizen naar woon-/zorgcombinaties.
• Het aanspreken van eigenaren op hun verantwoordelijkheid voor het behoud van de kwaliteit van de particuliere woningen.
• Goede handhaving om ongewenste situaties te voorkomen en tegen te gaan.

Het duurzaamheidsbeleid heeft als uitgangspunt een klimaatneutrale stad in 2040. Dit is beter voor het klimaat, het levert besparing op voor particulieren en bedrijven en is gunstig voor de werkgelegenheid. Uiteraard zorgen we ervoor dat Den Haag op duurzaamheid breed een voldoende scoort. Daarnaast hebben we vier prioriteiten:

• De CO2-uitstoot verder verlagen door gebouwen, bedrijven en vervoer te verduurzamen.
• Het warmtenet uitbreiden en de warmtebronnen verduurzamen.
• De stad klimaatbestendig maken door aandacht voor hitte en wateropvang in de stad.
• Haagse Kracht, in de vorm van initiatieven van bewoners en bedrijven, ondersteunen, versterken en benutten voor verduurzaming, inclusief stadslandbouw.

In 2016 is een monitoringsinstrument ingericht waarmee de voortgang van het duurzaamheidsbeleid gemeten wordt. 2017 is het eerste jaar waarin dat instrument gevuld wordt met resultaten.

De indicatoren geven de begrote voortgang van het beleid in meetbare cijfers. De kengetallen laten maatschappelijke ontwikkelingen zien waarop de gemeente geen directe invloed kan uitoefenen, maar die wel relevant zijn voor het beleid. De bronnen van de tabellen worden gegeven in bijlage Programma’s.

De Haagse bevolking groeit flink. Daarom is het noodzakelijk om voldoende woningen bij te bouwen. De gemeente stelt een meerjarig woningbouwprogramma op, gekoppeld aan (her)ontwikkelingslocaties. Daarbij trekt de gemeente investeerders aan om deze woningen ook echt te kunnen bouwen. De gemeente jaagt de uitvoering van woningbouwprojecten aan op verschillende manieren: door knelpunten boven tafel te krijgen en oplossingen aan te dragen, projecten vlot te trekken en de voortgang te bewaken.
Den Haag heeft de ambitie om gemiddeld 1.500 nieuwe woningen per jaar te realiseren. Het gaat om woningen in verschillende segmenten van de markt: sociale woningen, studenten- en starterswoningen, middeldure huurwoningen, koopwoningen en kavels en kluswoningen binnen het programma Kleinschalig Opdrachtgeverschap. Een deel van de woningen wordt daarnaast gebouwd in een programma om leegstaande kantoren een nieuwe bestemming te geven. Dit vertaalt zich in meer binnenstedelijke woningbouwprojecten

30% sociale woningbouw
Den Haag heeft nieuwe locaties gezocht om het tekort aan bouwlocaties voor sociale huurwoningen in te lopen. Daarnaast is intensief overlegd met de verschillende corporaties om locaties toe te wijzen en daarvoor contracten af te sluiten. Met Arcade is een overeenkomst gesloten. Deze langjarige overeenkomst draagt bij aan de coalitieafspraak om 30% sociale woningbouw realiseren. De verwachting is dat er in 2017 meer sociale huurwoningen bij komen.

Statushouders
De gemeente Den Haag levert haar bijdrage aan het oplossen van de vluchtelingenproblematiek. Concreet betekent het dat de gemeente Den Haag zich inspant om bovenop de wettelijke taakstelling nog eens 700 statushouders extra te huisvesten. Den Haag kiest daarvoor om de betrokkenen sneller op te nemen in de samenleving. Belangrijk uitgangspunt daarbij is dat we niet alleen zorgen voor onderdak maar ook voor begeleiding, school voor de kinderen, dagbesteding, taal, hulp bij psychische en maatschappelijke problemen en aandacht voor welzijn.

Huisvesting van de statushouders
De gemeente huisvest al jaren vluchtelingen met een tijdelijke verblijfsvergunning en helpt en ondersteunt deze mensen bij het vinden van een plek in de Haagse samenleving. Woningcorporaties stellen ongeveer 10 % van hun eigen vrijkomend aanbod beschikbaar voor de huisvesting van statushouders. Voor de extra huisvesting wordt gekeken naar creatieve oplossingen door bijvoorbeeld leegstaande kantoorpanden, panden van corporaties (Van Swindenstraat, Nienoordstraat en Stadszijde), gemeentelijke panden (Scheveningseweg, Waalsdorperweg) en verzorgingstehuizen (Randveen) te transformeren of braakliggende terreinen te benutten (Deelplan 20, , Zwaardvegersgaarde, Jupiterkade).
Vanuit het Rijk wordt voor de huisvesting van een statushouder in een onzelfstandige woonruimte een subsidie van € 6.250,- per persoon beschikbaar gesteld voor een periode van 5 jaar. Ook de gemeente Den Haag maakt van deze subsidieregeling gebruik. Voor huisvesting van statushouders in 2017 is € 1,7 mln. nieuw beleidsgeld beschikbaar gesteld.

Communicatie met bewoners
Het is belangrijk dat de burgers van de stad weten wat de inzet van de stad is voor de integratie van de statushouders. Voorop staat dat de vorm het doel dient, namelijk de buurt zo goed mogelijk informeren en bij de plannen te betrekken. Voor de ene locatie sturen we informatiebrieven naar direct omwonenden, voor de andere locatie organiseren we een of meer kleine of grote bijeenkomsten of inloopsessies, waarbij ook betrokken (welzijns)organisaties aanwezig zijn.

Bouw van markthuurwoningen
Den Haag stimuleert de bouw van huurwoningen in de vrije sector om zo de doorstroming in de sociale woningvoorraad te bevorderen. De vraag naar dit type huurwoningen is de afgelopen jaren fors toegenomen. Huurwoningen in de vrije sector (€ 710 - € 1.000) zullen dus naar verwachting een groter aandeel uitmaken van de Haagse woningbouw.
Binnen- en buitenlandse partijen hebben interesse om te investeren in woningbouwportefeuilles in steden met een sterke woningmarkt, zoals Den Haag. Voor de bouw van markthuurwoningen heeft de gemeente afspraken gemaakt met binnen- en buitenlandse beleggers. Syntrus Achmea, Bouwfonds IM, Bouwinvest, Mn Services, Altera, Vesteda, Patrizia en kleinere particuliere fondsen hebben Den Haag nadrukkelijk in beeld bij het invullen van hun vastgoedportefeuille. We verwachten dan ook dat de gemaakte afspraken in 2017 leiden tot de start van de bouw en oplevering van nieuwe huurwoningen voor de vrije markt.

Transformatie van kantoren in woningen
De gemeente stimuleert de markt om leegstaande kantoren om te bouwen tot woningen. Den Haag informeert marktpartijen proactief over markt- en gebiedsontwikkelingen, regelgeving, beleid, creatieve ideeën om de kansen in de markt te pakken, enzovoort.

De ambitie is dat de markt per jaar 75.000 m² leegstaande kantoorruimte ombouwt tot woningen. Die ambitie is reëel, want een groot deel van de leegstaande Haagse kantoren staat in gebieden die aantrekkelijk zijn om te wonen. De inzet is om (nieuwe) stedelijke woonconcepten te ontwikkelen van hoge kwaliteit, vooral appartementen en intensieve laagbouw. Het gaat om woningen voor zowel mensen met lage als hogere inkomens.

We verwachten een transformatie van het grote Belastingkantoor aan het Stationsplein. Dat voor dit pand de Wet voorkeursrecht gemeenten geldt, maakt de perspectieven goed.
Den Haag heeft een samenwerkingsovereenkomst getekend met het Rijk voor het afstoten van kantoorpanden. Op grond hiervan zijn bestuurlijke afspraken gemaakt, vastgelegd in een uitvoeringsagenda (RIS 276475). Het gaat om de ministeries van Sociale Zaken, Buitenlandse zaken (incl. stationsgebied CS), de doorontwikkeling van de Internationale Zone en het aantrekken van buitenlandse organisaties.

VVE Balie
De particuliere woningvoorraad in de stad moet op peil blijven. Eigenaren hebben een belangrijke verantwoordelijkheid voor het onderhoud en eventuele verhuur. De VvE-balie stimuleert de ontwikkeling naar sterke Verenigingen Van Eigenaren (VVE) en wil daarvoor in 2017 400 VvE's begeleiden.

Geluidssanering Woningen
Als woningen een geluidbelasting hebben die boven de norm ligt, wordt er gesaneerd. Deze geluidssanering is een meerjaren uitvoeringsprogramma en geeft invulling aan een wettelijke verplichting van het Rijk. De kosten worden gedekt uit een rijkssubsidie en reserve.

Corporaties
De gemeente heeft in 2015 een agenda voor volkshuisvesting opgesteld, anticiperend op de nieuwe woningwet. De komende jaren werkt de gemeente met de corporaties de gemaakte prestatieafspraken uit. Deze gaan onder andere over de nieuwbouw van sociale huurwoningen, de gewenste ontwikkeling van de woningvoorraad, de betaalbaarheid en bereikbaarheid van de woningvoorraad, de huisvesting van specifieke doelgroepen en de kwaliteit en duurzaamheid van de woningvoorraad en de woonomgeving. Bij het uitvoeren van deze afspraken zoeken we afstemming met vertegenwoordigers van Haagse huurdersorganisaties.

2800 studenteneenheden tot en met 2022
Den Haag ontwikkelt zich tot een aantrekkelijke studentenstad. Om de groeiende populatie studenten op een goede manier te huisvesten, willen we in de periode 2015-2022 2800 nieuwe studentenwoningen/eenheden (laten) bouwen. De gemeente faciliteert de initiatiefnemers hierbij. Daarbij kijkt Den Haag naar een juiste mix van typen woonruimten, vooral in het centrumgebied. Ook hebben we een voorkeur voor het ombouwen van bestaande, leegstaande panden, flexibele concepten en betaalbare studentenwoningen.

Aanjagen vernieuwing zorgvastgoed
Het gewijzigde Rijksbeleid t.a.v. de financiering van wonen en zorg betekent het einde van de klassieke verzorgingstehuizen. Voor Den Haag betekent dit dat er naar verwachting minimaal 15 Haagse zorglocaties een nieuwe bestemming moeten krijgen. De gemeente zit op dit gebied niet stil, maar is wel afhankelijk van de bereidheid van partijen om het gesprek over de toekomst van hun vastgoed aan te gaan.

De gemeente wil stimuleren dat er snel plannen komen voor deze panden en de plannen waar nodig in de gewenste richting sturen. Dat doet de gemeente door partijen met elkaar te verbinden, door belemmeringen weg te nemen en door zelf te onderzoeken wat mogelijk is op de betreffende plekken. Elk zorgcomplex heeft zijn eigen mogelijkheden en problemen. Ook heeft niet iedere zorgaanbieder, woningcorporatie of andere eigenaar dezelfde (financiële) mogelijkheden, belangen en bereidheid om het gesprek te voeren.

Langer zelfstandig thuis
Het is een speerpunt van het gemeentelijk Wmo-beleid dat ouderen langer thuis blijven wonen. Om dit voor elkaar te krijgen is het noodzakelijk dat het huis daar ook echt voor geschikt is. Daarbij geldt dat elke bewoner zijn eigen wensen en behoeften heeft.

De gemeente Den Haag wil met de betrokken partijen werken aan een betere afstemming van vraag en aanbod van de woningvoorraad en woonomgeving, zodat kwetsbare doelgroepen zo lang en zo veel mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen. De gemeente gaat voor een aanpak op maat. Betaalbaarheid, keuzevrijheid, leefbaarheid en spreiding zijn daarbij belangrijke aspecten. 2017 staat in het teken van de uitvoering van de prestatieafspraken. Daarnaast kijken we per gebied gericht hoe we de bovengenoemde ambities kunnen uitwerken.

Huisvestingsafspraken (sociaal) kwetsbaren
De gemeente en de corporaties zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het huisvesten van verschillende groepen sociaal kwetsbare mensen. Deze groepen zijn heel divers. Een belangrijke doelgroep zijn de mensen die van de maatschappelijke opvang overstappen naar een vorm van begeleid wonen. Andere doelgroepen zijn hulpbehoevende senioren, gehandicapten en arbeidsmigranten uit Midden en Oost-Europa.

Voor Begeleid Wonen is in de prestatieafspraken gekeken naar de invulling van de samenwerking tussen corporaties en zorginstellingen voor de komende jaren.

In de regio Haaglanden is de ambitie dat er uiterlijk in 2018 6.000 aanvullende plaatsen komen voor arbeidsmigranten. Den Haag neemt hiervan 2.000 voor rekening. Medio 2016 zijn er hiervan een kleine 1.500 van gerealiseerd. Er zijn inmiddels weer enkele grootschalige initiatieven van uitzendbureaus voor de huisvesting van deze groep. Arbeidsmigranten die langer in Nederland blijven, vinden steeds vaker via de reguliere weg een woning. Arbeidsmigranten zijn ook een doelgroep voor het ombouwen van leegstaande kantoorpanden tot woningen.

Voor hulpbehoevende senioren zetten we erop in dat hun huis en de zorg erop berekend zijn dat ze langer thuis kunnen blijven wonen. De rol van de gemeente ligt vooral in het verbinden van partijen en betere samenwerkingsafspraken. We zetten bestaande initiatieven voort om zorginstellingen en marktpartijen - met name corporaties – te bewegen om tot (gezamenlijke) projecten te komen.
Onze aandacht gaat vooral uit naar ouderen met een middelzware zorgbehoefte en een laag inkomen. Zij kunnen steeds minder vaak terecht in een instelling en zijn dus aangewezen op de reguliere woningvoorraad. Voor de komende jaren zijn er voldoende woningen voor deze doelgroep beschikbaar. We onderzoeken wel of er tekorten zijn in bepaalde gebieden.

Aanpak overlast, bevordering doorstroming en tegengaan van onredelijk hoge huurprijzen
De gemeente geeft vergunningen voor tijdelijke verhuur af aan particuliere eigenaren van woningen die door dubbele woonlasten in de financiële problemen komen. Zij kunnen zo de woning tijdelijk verhuren in afwachting van de verkoop. Het aantal van zulke verhuringen is vanwege de crisis de afgelopen jaren fors toegenomen. Voor 2017 verwacht de gemeente ongeveer 150 aanvragen.

De gemeente heeft het Meld- en Steunpunt Woonoverlast opgericht om bewoners te helpen als zij overlast ervaren. Om woonoverlast aan te pakken werkt de gemeente samen met de politie, corporaties en andere organisaties. Bewoners die veelvuldig overlast veroorzaken, worden in het uiterste geval uit hun huis gezet. In het platform Woonoverlast wisselen de betrokken partijen ervaringen uit en stemmen ze activiteiten op elkaar af.

De gemeente ziet erop toe dat voor huishoudens met een laag inkomen voldoende goedkope woningen beschikbaar blijven. De gemeente maakt hierover afspraken met de corporaties. Betaalbaarheid en het bereikbaar houden van huurwoningen voor de kwetsbaarste Hagenaars staan in dit gesprek steeds nadrukkelijk op de agenda. Dit klemt te meer nu we de indruk hebben dat het betaalbare aanbod voor minima en het aanbod van grote sociale huurwoningen onder druk staan, als gevolg van de verhuurderheffing en effecten van de inkomensafhankelijke huurverhoging door corporaties.

De nieuwe Huisvestingswet geeft gemeenten meer zeggenschap over de toewijzing van sociale huurwoningen. In 2017 werken we uit welke gevolgen dit heeft voor de woningtoewijzing in Den Haag en de regio Haaglanden. Daarnaast heeft het Rijk een hervormingsagenda voor de huurmarkt opgesteld. Daarin staan onder andere voorstellen voor tijdelijke huurcontracten om de doorstroming in de sociale huursector te bevorderen en voorstellen voor de zogeheten huursombenadering.

In 2016 is een aangepast woningwaarderingsstelsel in werking getreden. In 2017 zullen we inzicht krijgen wat dit voor de Haagse sociale huurmarkt betekent.

De gemeente streeft naar meer verscheidenheid in eenzijdige wijken. Dat kan door nieuwbouw, herstructurering van bestaande woningen, transformatie en duurzame renovatie. Diversiteit maakt wijken sociaal economisch sterker.

Op het eigen woningbezit heeft de gemeente betrekkelijk weinig invloed. Het Haagse programma voor de particuliere woningvoorraad gaat daarom uit van faciliteren, stimuleren en verbinden van bewoners en bedrijven. Den Haag wil vernieuwen van woningen (sloop gevolgd door nieuwbouw) stimuleren waar het moet en renoveren waar het kan. Het doel is 20.000 duurzame woningrenovaties tot 2020. De particuliere voorraad heeft hierin een belangrijke plek.

De aanpak ‘werken aan duurzaam woningonderhoud’ uit 2016 (RIS 289985) heeft de volgende uitgangspunten:

• Versterken, opschalen en versnellen van zowel de vraag bij bewoners als het aanbod in de markt;
• 4.000 duurzame woningrenovaties per jaar aan het eind van het programma;
• Woningen zo veel mogelijk stapsgewijs naar energielabel B brengen;
• Een gebiedsgewijze aanpak: in heel de stad een faciliterende rol, in bepaalde focusgebieden actief stimuleren van duurzame woningrenovaties. De  focusgebieden zijn: Bomenbuurt, Bloemenbuurt, Heesterbuurt, Laak, Leyenburg, Mariahoeve, Rustenburg- Oostbroek, Transvaal, Valkenbos en Vruchtenbuurt.  
• Om de lokale economie en werkgelegenheid te stimuleren faciliteren en stimuleren we het lokale MKB in de sector duurzaam woningonderhoud.

Kosten voor deze verduurzaming van woningen maken dus onderdeel uit van de activiteit Woonbeleid. Dat geldt ook voor uitgaven voor de behandeling van voorrangsverklaringen en huisvestingsvergunningen, het voorraadbeleid en dak- en vloerisolatie.

Verbonden Partij: WOM Den Haag Zuidwest
Gemeente en Vestia werken de komende jaren samen om met nieuwbouw en renovatie een verscheidenheid aan woningen in Den Haag Zuidwest te realiseren. In 2016 zijn de meerjarenprognose en het ondernemingsplan voor de WOM Den Haag Zuidwest herijkt. Inmiddels is een aantal projecten in uitvoering en deels zelfs nagenoeg afgerond, het financieel resultaat op deze projecten (Quattro, Wildenborghstraat en de Raden) is 47% beter dan geraamd in het ondernemingsplan. Het project Meppelweg is in voorbereiding, in 2017 vindt bouw plaats. In het project worden vijf sociale woningen meer gerealiseerd dan in het ondernemingsplan was voorzien.

De Haagse Pandbrigade (HPB) houdt toezicht op de naleving van de bouw- en woonregelgeving. De HPB handelt overtredingen af die betrekking hebben op het gebruik en de staat van bouwwerken. Het gaat bijvoorbeeld om achterstallig woningonderhoud, strijdigheid met het bestemmingsplan, onrechtmatig gebruik van woningen en illegale bouw.

De HPB voert integrale controles uit. Daarbij kijken medewerkers naar onjuist gebruik (illegale bewoning, hennep, bestemmingsplan), onderhoudsgebreken en illegale bouw, maar ook naar inschrijvingen in de basisregistratie persoonsgegevens en mogelijke fraude met sociale voorzieningen.
De Haagse Pandbrigade richt zich in het bijzonder op gebieden waar de leefbaarheid onder druk staat en op meldingen vanuit het Meld- en Steunpunt Woonoverlast. De prioriteiten staan in een jaarlijks uitvoeringsprogramma.

Met ingang van 2016 is er jaarlijks structureel € 1 mln. extra beschikbaar voor de Haagse Pandbrigade (hiervoor is tijdelijke inhuur van medewerkers omgezet naar vaste dienstverbanden). De extra middelen worden ingezet voor: gebiedsgebonden aanpak, verstevigen aanpak hennepkwekerijen en andere ondermijnende criminaliteit, versterking van de kwaliteit van handhaving en versterking van de regierol van het Meld- en Steunpunt Woonoverlast.

De gemeente controleert ook de woonwagencentra periodiek op de naleving van de bouw- en woonregelgeving. Deze controles moeten ervoor zorgen dat het gebruik en de fysieke staat van 233 woonwagens op 17 locaties op orde blijft.

De gemeente Den Haag bestrijdt kakkerlakken in particuliere woningen op basis van meldingen. De feitelijke bestrijding wordt uitbesteed aan de Haagse Milieu Services (HMS). Hierdoor blijft de verspreiding van kakkerlakken beheersbaar. Per jaar verwachten we circa 50 meldingen verwacht en is bestrijding in enkele honderden woningen nodig.

De nota “Den Haag duurzaam, Agenda 2015-2020” (RIS283893) beschrijft de kaders en prioriteiten voor de komende jaren. In 2016 is vastgesteld hoe de middelen voor duurzaamheid uit het coalitie-akkoord de komende jaren worden uitgegeven (RIS290013). Den Haag werkt aan de volgende doelen:

CO2 emissie reduceren
Met het programma “duurzaam woningonderhoud” werkt Den Haag aan het reduceren van de uitstoot van CO2. In 2017 blijft de gemeente in gesprek over duurzaamheid met horeca, hotels en evenementenorganisatoren. Dit gebeurt bijvoorbeeld via duurzaamheidskringen. De gemeente geeft zelf het goede voorbeeld door de eigen huisvesting, vervoer en inkoop van goederen en diensten duurzamer te maken.

Onder andere via de VVE-balie wijzen we woningeigenaren op het energiebesparingsfonds dat zich richt op het verduurzamen van VVE’s kleiner dan 10 wooneenheden. Voor VVE’s groter dan 9 eenheden is een landelijke regeling beschikbaar. In samenhang met dit verduurzamen van woningen geven we advies op maat aan lage inkomens over manieren om met energiebesparing de maandelijkse lasten te drukken. Ook andere woonvormen en soorten woningen kunnen rekenen op ondersteuning bij verduurzamen vanuit de gemeente. Met de partners uit het smartcities convenant, woningcorporaties en bewoners werken we aan het slimmer en toekomstbestendig maken van energie-infrastructuur. Dit sluit aan op de activiteiten van het Haags Warmte Initiatief.

Het warmtenet uitbreiden en verduurzamen
Ook in 2017 voert de gemeente actief regie op het verduurzamen van de Haagse energievoorziening. Om de overgang naar een schonere en meer duurzame energievoorziening te versnellen, werkt het Haags Warmte Initiatief aan alternatieven voor verwarming op aardgas. Voor een tiental gebieden in de stad komen er concrete voorstellen voor energiebesparing en uitfasering van aardgas, gecombineerd met onderhoud en geplande ingrepen in vastgoed Duurzame warmte is daarbij het doel. Een voorbeeld is het actief organiseren van extra vraag voor de in 2016 doorgestarte aardwarmtebron in Zuid-West. Bij dit soort plannen onderzoeken we mogelijkheden voor nationale en Europese medefinanciering. Voor dergelijke verkenningen, onderzoeken en het voorbereiden van businesscases heeft de gemeente in 2017 en 2018 €1 mln. extra beschikbaar.

Klimaatbestendige stad
In 2017 werkt Den Haag verder aan het klimaatbestendig maken en houden van de stad. We volgen daarbij de aanpak uit het Actieprogramma Klimaatbestendige Stad 2015/2016 (RIS 283893). Die bestaat uit:

1. Weten: wat betekent klimaatverandering voor Den Haag;
2. Willen: kennis vertalen naar ambities/beleid voor een klimaatbestendige stad;
3. Werken: actie in de praktijk.

We volgen in 2017 de ontwikkeling van kennis en onderzoek over klimaatbestendigheid. Daarvoor onderhoudt Den Haag contacten met onderzoekinstellingen, onderwijs en kennisnetwerken. Mogelijk wordt vervolgonderzoek gedaan op basis van de uitkomsten van het onderzoek naar hitte-eilanden in Den Haag en extreme neerslag (model 3Di-waterbeheer).We vinden het belangrijk dat klimaatbestendigheid een standaard agendapunt wordt in gemeentelijk beleid en programma’s, bijvoorbeeld bij de (her)inrichting van de buitenruimte.
Op een aantal concrete punten gaan we aan de slag. Met de subsidieregeling groene daken stimuleren we Hagenaars een groen dak aan te leggen (subsidieregeling groene daken). Bovendien moedigen we inwoners aan om hun tuinen groener te maken. De gemeente geeft zelf het goede voorbeeld door op plekken in de stad waar dat mogelijk is de ruimte groener te maken en zo water beter vast te houden. Dat draagt niet alleen bij aan klimaatbestendigheid, maar ook aan de leefbaarheid van de stad.
We gaan in 2017 door met de samenwerking met andere steden in de City Deal Klimaatadaptatie. Mogelijk gaan we gezamenlijk proeftuinen en pilots opzetten.

Versterken Haagse Kracht
Steeds meer Haagse inwoners en ondernemers willen zich inzetten voor duurzame energie. De succesvolle regeling Duurzaamheid door Haagse wijken wordt voortgezet (onder programma 19). We gaan ook door met het ondersteunen van bedrijfskringen, waar ondernemers uit dezelfde sector de krachten bundelen om verduurzaming te realiseren.
De gemeente ondersteunt initiatieven voor stadlandbouw met enthousiasme en kennis. Voor leerlingen in het Haagse onderwijs en bezitters van een Ooievaarspas organiseren we bijvoorbeeld activiteiten gericht op bewustwording en productie van gezond en duurzaam voedsel. Het stadslandbouwproject in en op de voormalige Philipsfabriek De Schilde aan de Televisiestraat is een uniek voorbeeld. De verwachting is dat daar circa 45 ton groenten wordt verbouwd en circa 19 ton vis wordt gekweekt.

Ook in 2017 ondersteunt de gemeente de initiatieven in de stad die zich richten op een bewuste en duurzame levenswijze en de verkoop van bijpassende producten. De gemeente verbindt en bundelt de (vaak kleine) initiatieven. De gemeente wil, met de resultaten uit onderzoek in 2016 in de hand, de positie van de Binckhorst als regionale hotspot van Circulaire Economie verder versterken. Ook de ontwikkeling van het recyclepunt voor bouwmaterialen en gerelateerde bedrijvigheid versterkt dit imago. Duurzaam Den Haag vervult voor de gemeente de loketfunctie in de stad en bouwt, versterkt en onderhoudt het Haagse duurzaamheidsnetwerk.

Eerder is onder woningbouw toegelicht dat de gemeente zorgt voor de huisvesting van vergunninghouders. Hiervoor worden ook panden ingezet die gemeentelijk bezit zijn. Hiernaast verhuurt de gemeente grond en faciliteiten voor woonwagenstandplaatsen.

We begroten in 2017 € 27,2 mln. lasten en € 7,9 mln. baten. In de jaren na 2017 neemt het volume van lasten en baten af. De middelen die de coalitie deze beleidsperiode beschikbaar heeft gesteld voor wonen en duurzaamheid zijn dan namelijk grotendeels besteed.
In 2016 waren de lasten hoger dan ze voor 2017 zijn begroot. In 2016 is eenmalig € 6 mln. ingezet voor een energiebesparingsfonds dat zich richt op het verduurzamen van Verenigingen van eigenaren. Vanaf 2017 wordt alle gemeentelijke overhead verantwoord in een nieuw overzicht en vormt dit niet langer onderdeel van dit programma.