Projecten

De gemeentelijke begroting is ingedeeld in programma’s die elk verschillende beleidsvelden beslaan. Om de doelen van de programma’s te bereiken, worden verschillende activiteiten ondernomen zoals het voeren van projecten. We zien een project als “een geheel van activiteiten waarbij het gaat om het realiseren van iets nieuws voor een duidelijke opdrachtgever binnen duidelijke financiële, beleidsmatige, tijdgebonden en technische kaders”. In de programmateksten komen de projecten die we voeren aan bod, maar niet altijd op het detailniveau of met een doorsnede die nodig is om goed inzicht te krijgen in de uitvoering van dit projecten. In dit hoofdstuk gaan we daarom nader in op projecten.

We kennen twee type projecten die we afzonderlijk verantwoorden: investeringsprojecten en grondexploitaties. Soms is de gemeente deelnemer in een verbonden partij die zelfstandig een project uitvoert. Investeringsprojecten of grondexploitaties bij verbonden partijen worden apart verantwoord. Dit leidt tot de volgende drie categorieën van projecten:

Investeringsprojecten
Investeringen betreffen uitgaven voor een goed of object met een gebruiksduur langer dan een jaar, zoals een gebouw of een tunnel. Het nut van een investering is meerjarig en daarom worden ook de lasten van een investering meerjarig verrekend. Investeringen worden als bezit geactiveerd op de balans. Lasten (afschrijving en rente) van een investering worden jaarlijks op de exploitatie genomen.

• Verderop in dit hoofdstuk (4.3) geven we de financiële ontwikkeling op het geheel van investeringsprojecten van de gemeente weer. In de beleidstoelichtingen in hoofdstuk 2 worden per programma investeringsprojecten kort toegelicht.

Grondexploitaties
Een grondexploitatie betreft de begroting van het productieproces van bouw- en woonrijpe grond. Een grondexploitatie wordt afgesloten nadat de gronden zijn uitgegeven.

• In de paragraaf grondbeleid (hoofdstuk 5.5) wordt ingegaan op de visie en uitvoering van het gemeentelijke grondbeleid. Hierbij is in het bijzonder aandacht voor risico-ontwikkelingen op grondexploitaties en het aanwezige weerstandsvermogen om risico’s op grondexploitaties op te vangen. In de beleidstoelichting op programma 15 (stadsontwikkeling) wordt de inhoudelijke voortgang van de projecten besproken.

Verbonden partijen met een projectmatig karakter
Verbonden partijen zijn partijen waarmee de gemeente een bestuurlijke relatie onderhoudt en waarin zij tevens een financieel belang heeft. Enkele verbonden partijen hebben een projectmatig karakter, zoals de publiek private samenwerking Vroondaal. Hier neemt de gemeente deel in een grondexploitatie.

• In de paragraaf verbonden partijen (hoofdstuk 5.6) wordt meer voortgangsinformatie gegeven over beleidsmatige en financiële ontwikkelingen verbonden partijen. Sommige verbonden partijen hebben een projectmatig karakter.

Een belangrijke dekkingsbron voor grote projecten is de Reserve Grote projecten. In paragraaf 4.3. rapporteren we over de aanwending van deze reserve voor projecten in de komende begrotingsperiode.

In het halfjaarbericht 2016 is de rapportage “Grip op grote projecten” opgenomen. GRIP-projecten worden door de gemeenteraad aangewezen en betreffen zowel investeringsprojecten, grondexploitaties als deelnemingen met een projectmatig karakter. De rapportage geeft een uitgebreide weergave van de voortgang op deze projecten.

Deze paragraaf biedt een bondige samenvatting van de activiteiten voor de grootste projecten die de gemeente voert. De samenvatting bundelt informatie die verspreid in o.a. de beleidsprogramma’s en in de GRIP-rapportage (bij het halfjaarbericht) wordt gegeven. Een samenvatting wordt gegeven voor:

• door de raad aangewezen GRIP-projecten waarvan de nog te realiseren omzet groter is dan € 25 mln. en
• investeringsprojecten waar meer dan € 25 mln. gemeentelijk investeringsvolume resteert.

Dit leidt tot het volgende overzicht met elf projecten. Deze projecten bevatten gezamenlijk meer dan 60% van het nog te realiseren gemeentelijke investeringsvolume in het meerjareninvesteringsprogramma (MIP). Meer dan twee derde van de verwachte omzet op gemeentelijke grondexploitaties en meer dan de helft van het gemeentelijke aandeel van verbonden partijen met grondexploitatie.

Investeringsprojecten

Infrastructuurproject Rotterdamsebaan
Het project Rotterdamsebaan bevindt zich na de definitieve gunning van het hoofdcontract aan de ‘Combinatie Rotterdamsebaan’ in december 2015 in de uitvoeringsfase. In 2017 zal de startschacht in de Vlietzone in gereedheid worden gebracht. De Tunnel Boor Machine (TBM) zal ter plaatse worden opgesteld. De ontvangstschacht in de Binckhorst zal eind 2017 ook vrijwel gereed zijn Het boren van de twee tunnelbuizen zal voornamelijk in 2018 plaatsvinden. We begroten dat in 2017 voor € 112 mln. aan activiteiten plaatsvindt. De ingebruikname van de tunnel staat gepland voor medio 2020.

Investeringen parkeergarages
Het investeringsprogramma parkeergarages kent een investeringsvolume van € 26 mln. gemeentelijke middelen. Het betreffen begrote investeringen voor de volgende projecten

• Nieuwbouw van een parkeergarage in het Forepark (Leidschenveen) langs de A4. De garage heeft als doel om reizen naar het centrum van Den Haag of het strand met het OV te stimuleren. De investering is begroot in 2017. Het gemeentelijke aandeel betreft € 6 mln. op een investering van in totaal € 12 mln.
• Voorzien is om de Allard Piersparkeergarage te renoveren. Hiermee is een bedrag gemoeid van € 20 mln. dat met gemeentelijke middelen wordt gedekt. Onttrekking van de middelen is begroot in 2019.

Investeringen onderwijshuisvesting
De gemeente is verantwoordelijk voor de huisvesting van het primair, (voortgezet) speciaal en voortgezet onderwijs. Bestaande schoolgebouwen moeten soms worden uitgebreid of vervangen door nieuwbouw. De taak onderhoud en aanpassing van gebouwen is overgeheveld van de gemeenten naar de schoolbesturen, inclusief de financiële middelen. We onderzoeken of het haalbaar en wenselijk is dat de gemeente bijdraagt in renovaties. De investeringen in scholen blijven op peil.
De belangrijkste projecten voor nieuwbouw, grote uitbreiding en aanpassing van monumentale panden in 2017 zijn:

• De Annie M.G. Schmidt school aan de Jacob de Graefflaan 10-14;
• De Pastoor van Arsschool, nu gehuisvest aan de Haviklaan 1, te bouwen aan de Donker Curtiusstraat;
• De Oase aan de Donker Curtiusstraat 4-6;
• De Hofstad MAVO, nu gehuisvest aan de Albardastraat 23, te bouwen aan de Donker Curtiusstraat;
• Het VCL aan de Van Stolkweg 35 (vervangende nieuwbouw en aanpakken van het  monumentale deel).

In 2017 is hiermee een investering gemoeid van € 18,4 mln.
De gemeente stelt voor de nieuwbouw bedragen beschikbaar op grond van de verordening onderwijshuisvesting Den Haag 2015. Deze bedragen zijn voldoende om te kunnen voldoen aan strengere eisen van het bouwbesluit. Eén voorschoolpeuterspeelzaal krijgt nieuwe huisvesting. Bij de bouw en renovatie van scholen is aandacht voor duurzaamheid, binnenklimaat en multifunctioneel gebruik.

Gebiedsontwikkeling (projecten met investerings- en grondexploitatiecomponent)

Spuikwartier
Het plan Spuikwartier behelst een samenhangende gebiedsontwikkeling waarin een onderwijs- en cultuurcomplex (OCC) en commerciële ontwikkeling zijn opgenomen. Voor de realisatie van het OCC is gekozen voor een integrale aanbesteding waarin het ontwerp (Design), de uitvoering (Build) en het technisch onderhoud (Maintain), oftewel DBM is gecombineerd in één opgave.

Investeringsproject – Onderwijs en Cultuurcomplex:
Na gronduitgifte (zie hieronder), kan de bouw van het onderwijs- en cultuurcomplex starten. We begroten dat in 2017 voor € 77,5 mln. aan bouwactiviteiten plaatsvindt. Tijdens de bouw blijft de toneeltoren, het achtertoneel van het Lucent Danstheater en de kantoorvleugel nog gehandhaafd als ‘woonhuis’ van het NDT. De oplevering van het onderwijs- en cultuurcomplex is voorzien in de eerste helft van 2019.

Grondexploitatie:
De sloop van de bebouwing is in volle gang. De Dr. Anton Philipszaal en de danszaal van het Lucent danstheater zijn begin 2016 geamoveerd. De planning is dat de voormalige ministeriegebouwen medio november 2016 zullen zijn gesloopt. De sloopwerkzaamheden zijn door het aantreffen van asbest in de kern beperkt vertraagd. De gemeente is in overleg met het bedrijf dat de sloop en asbestsanering uitvoert om de meerkosten voor de sanering te beperken en de werkzaamheden zo snel mogelijk af te laten ronden door o.a. de laagbouw van BZK met voorrang te slopen. Het resultaat wordt verwerkt in de grondexploitatie Spuikwartier. Uitgangspunt van de grondexploitatie is dat de grond voor het cultuurgebouw in 2016 wordt uitgegeven. De horeca en detailhandel in de plint in 2020 en de nieuwe parkeergarage Spui in 2019. De woningen en overige horeca en detailhandel staan gepland in de periode 2017 – 2019. De parkeergarage Turfmarkt in 2020.

Sportcampus Zuiderpark

Investeringsproject – gebouwontwikkeling:
De bouw van de sportcampus nadert voltooiing. Vanaf januari 2017 kunnen de eerste sporters en studenten gebruik maken van deze nieuwe locatie.

Grondexploitatie:
Het woonrijp maken van de het gebied rondom de Sportcampus loopt door tot en met het eerste kwartaal van 2017. Bij het woonrijp maken van het terrein rond de Sportcampus wordt circa 77.000 m2 openbare ruimte opnieuw ingericht en worden de parkeerplaatsen aangelegd. Verwachting is dat het civieltechnische werk in februari is afgerond en dat de aanplant van de bomen en groenvoorzieningen voor eind maart 2017 is gerealiseerd.

Grondexploitaties

A12-zone
De grondexploitatie A12 is een buitenstedelijk plan, gericht op de ontwikkeling van ca. 1.000 woningen, bedrijventerrein (standaard, hoogwaardig) en kantoorlocaties. Het bestaat uit vier ontwikkellocaties en een hoofdplanstructuur voor de ontsluiting van het gebied.
Naar verwachting kunnen nog in 2016 de hoofdplanstructuur en de ontwikkellocatie deelplan 24 met kantoren- en bedrijvenlocaties worden afgesloten omdat de activiteiten nagenoeg afgerond zijn.
In deelplan 19 zijn alle kavels uitgegeven, naar verwachting worden in 2017 de laatste 5 kavels voor het Kleinschalig Opdrachtgeverschap aan de Fregatsingel opgeleverd.
In 2016 verleent de gemeente naar verwachting de vergunning voor de bouw van een multiplex-bioscoop in deelplan 26. De bouw van de bioscoop staat op de rol voor 2017.
In 2017 stelt de gemeente het bestemmingsplan vast voor deelplan 20. Dan start ook de verkoop voor de kavels in het kader van Kleinschalig Opdrachtgeverschap. Het plan bestaat uit een combinatie van zelfbouwkavels, sociale huurwoningen en appartementen in de middeldure sector Tevens biedt het deelplan ruimte voor tijdelijke huisvesting van statushouders.

Den Haag Nieuw Centraal
Rond station Den Haag Centraal vindt in 2017 een groot aantal activiteiten plaats. De eerste belangrijke ontwikkeling is de bouw en het opleveren van een ondergrondse fietsenstalling met 8.500 plekken onder het Koningin Julianaplein. Als deze stalling klaar is, wordt de fietsenflat aan de Rijnstraat overbodig. Deze wordt in de loop van 2017 dan ook gesloopt. Als de fietsenflat eenmaal is verdwenen, start de bouw van de nieuwe overkapping van het busplatform en kan ook de nieuwe drooglooproute aan de kant van de Rijnstraat worden gerealiseerd.
Na de oplevering van de fietsenstalling in 2017 start de bovengrondse nieuwbouw op het plein. Hier komen circa 35.000 m2 woonruimte en 2.000 m2 commerciële voorzieningen. Het Julianaplein, nu versteend en onaantrekkelijk, wordt zo een stadsentree met de allure die past bij Den Haag. Als de bouw op het plein klaar is, wordt in 2018 het Koningin Julianaplein zelf ingericht. Daarbij is de relatie tussen het plein en de Koekamp en het Malieveld er direct tegenover van belang. In 2017 maken we hiervoor een ontwerp, samen met de omgeving.
In 2017 worden de werkzaamheden uitgevoerd om de Haagse Loper – de looproute tussen het Spuiplein en Den Haag CS – beter te laten aansluiten op de Theresiastraat. De werkzaamheden worden ingevuld in samenhang met de gebiedsontwikkeling CS-Oost.

Laakhaven West
De ingezette transformatie van de Laakhavens naar een levendige stadswijk wordt voortgezet. In augustus 2016 is het projectdocument herzien. Op basis van de raadsuitspraak over het initiatiefplan Maakhaven wordt dit pand gehandhaafd in de planvorming. Het plansaldo van Laakhaven West is € 3,1 mln. voordeliger geworden, vooral doordat inrichtingskosten lager uitvallen. De komende jaren worden nog een zestal gronden uitgegeven, dit gebeurt voornamelijk in 2016 en 2017. Deze uitgifte is ten behoeve van 262 goedkope en middeldure woningen en 3.200 m2 bedrijvigheid. In 2017 t/m 2019 ligt de focus van de werkzaamheden op het inrichten van de openbare ruimte. $ nieuw toegevoegd, e.e.a. n.a.v. collegebehandeling 30-8.

Leyweg-Escamplaan
Op 7 juni 2016 heeft het College van B&W ingestemd met het herziene projectdocument, de grondexploitatie en de raamovereenkomst met Heijmans en Patirizia Netherlands BV (RIS294393).
In 2017 start het bouwprogramma uit de twee deelplannen, met eengezinswoningen en appartementen. Samen met de bewoners kijken we hoe we het Florence Nightingalepark kunnen aanpakken.

Scheveningen Haven
In 2017 starten het herstel en de uitbreiding van de kades rond de derde haven. Voor het Noordelijk Havenhoofd staat een ingrijpende ontwikkeling op stapel. Het gaat om renovatie van de visafslag, de aanleg van een verbrede kade langs de visafslag en om nieuwbouw en uitbreiding van de ruimte voor bedrijven die gerelateerd zijn aan vis en visserij. Bovendien voorziet de ontwikkeling in een hotel, een publieksfunctie (FISH), visrestaurants, een vis-versmarkt, hotelappartementen en een parkeergarage. Na bouwrijp maken start de bouw van een driesterrenhotel op het Adriaan Maasplein en in aansluiting daarop de uitbreiding van bedrijfsruimte voor de visindustrie. ($Indien Scheveningen Haven niet wordt vastgesteld door het college op 7 september, bovenstaande tekst weghalen)

Verbonden partijen

PPS Vroondaal
In 2017 wordt Vroondaal Zuid I en Noord I verwacht 140 kavels uit te geven aan verschillende ontwikkelaars. De verkoop gaat voorspoedig omdat er een ruime differentiatie is aan woning typologieën, architectuurstijlen en prijscategorieën. De landschappelijke inpassing van het knooppunt Madesteinweg/Madepolderweg in het recreatiegebied Madestein en de upgrading van het Landschapspark Madestein zullen in 2017 starten.

In de beleidsteksten zijn investeringsproject per beleidsprogramma toegelicht. De gemeentelijke investeringsprojecten vormen gezamenlijk het Meerjarig Investeringsplan (MIP).
Allereerst wordt het geactualiseerde MIP gepresenteerd. Vervolgens gaan we nader in op wijzigingen ten opzichte van het MIP dat bij de programmabegroting van vorig jaar is vastgesteld.

Meerjarig Investeringsplan 2016-2023

Bedragen in € x 1000

Dit overzicht geeft de investeringen per beleidsprogramma weer. Hiertoe behoort een uiteenlopend spectrum aan projecten, zoals infrastructurele projecten, gemeentelijke huisvesting, onderwijshuisvesting, cultuur-, welzijns- en sportaccommodaties, de herinrichting van de openbare ruimte en concernbrede informatiesystemen. In bijlage 8.6 Meerjarig Investeringsplan zijn de investeringsprojecten nader uitgesplitst binnen de programma’s. Bij de investeringsprojecten wordt het bruto-bedrag van de investering gegeven en dit wordt nader onderverdeeld in de bijdragen van derden en het gemeentelijke aandeel. Dit laatste is het nettobedrag welke geactiveerd wordt op de gemeentelijke balans onder de post materiele vaste activa.

Mutaties op het Meerjarig Investeringsplan

In het onderstaande overzicht is op totaalniveau weergegeven hoe het MIP in deze programmabegroting tot stand is gekomen.

In 2015 is voor een bedrag van € 141,2 mln. geactiveerd. Begroot was een bedrag van € 142,9 mln. Voor een bedrag van € 29,0 mln. is geactiveerd, terwijl deze investering niet opgenomen was in het MIP. Voor de kapitaallasten van deze investeringen is wel dekking aanwezig. In paragraaf 4.3 in de Programmarekening 2015 is dit op projectniveau toegelicht.

Uitgaande van de resterende investeringen na de realisatie in 2015 is voor deze begroting het MIP geactualiseerd:

• De over- dan wel onderschrijdingen in 2015 zijn verrekend met de ramingen in volgende jaren;
• Op basis van eerdere besluitvorming en besluitvorming in deze begroting zijn investeringen toegevoegd;
• De fasering van investeringen is geactualiseerd op basis van de realisatie in 2015 en andere verschuivingen binnen en tussen projecten;
• Ten slotte is bij een aantal projecten sprake van vrijval.

Dit alles heeft per programma geleid tot de onderstaande mutaties op het MIP. We lichten deze mutaties vervolgens nader toe per beleidsprogramma.

Bedragen in € x 1000

Toelichting actualisatie Meerjarig Investeringsplan per programma

Programma 1 Gemeenteraad (+€ 1,4 mln.)
Op dit programma is een investering toegevoegd met betrekking tot de verbouwing van de raadszaal (1,2 mln.). Daarnaast is de raming van de investeringen in concernbrede informatiesystemen opnieuw tegen het licht gehouden. Dit heeft geresulteerd in een verhoging van € 0,7 mln. aan investeringen op dit programma. Dit wordt deels gecompenseerd door lagere investeringen in systemen op andere programma’s. Voor het overige betreft het vervangingsinvesteringen. Dekking hiervan was al voorzien in de begroting.

Programma 2 College en Bestuur (+€3,7 mln.)
Ook op dit programma is de raming van de investeringen in concernbrede informatiesystemen opnieuw tegen het licht gehouden. Dit heeft geresulteerd in een verhoging van € 3,7 mln. aan investeringen op dit programma. Dit wordt deels gecompenseerd door lagere investeringen in systemen op andere programma’s. Voor het overige betreft het vervangingsinvesteringen. Dekking hiervan was al voorzien in de begroting.

Programma 3 Wijkaanpak en dienstverlening (- €1.3 mln.)
Ook op dit programma is de raming van de investeringen in concernbrede informatiesystemen opnieuw tegen het licht gehouden. Dit heeft geresulteerd in een verlaging van € 1,5 mln. aan investeringen op dit programma. Dit wordt deels ingezet voor hogere investeringen in systemen op andere programma’s. Daarnaast is er een nieuwe investering van € 0,2 mln. opgenomen met betrekking tot arbotechnische aanpassingen van de baliefuncties onder de noemer van het project Key2BZ.

Programma 5 Cultuur en Bibliotheken (+€ 8,5 mln.)
Bij de vorige begroting zijn de investeringen in bibliotheken (€ 2,0 mln.) uit het MIP gehaald, terwijl hiervoor wel dekking aanwezig was. Dit is bij deze begroting hersteld. In het MIP is € 6,6 mln. nieuw opgenomen voor de vervanging van elektrotechnische installaties bij het Museon, de Koninklijke Schouwburg en Diligentia en voor de vervanging van trekkenwanden installaties bij het Theater aan het Spui.

Programma 6 Onderwijs (+€ 27,0 mln.)
Jaarlijks is een bedrag van € 27 mln. beschikbaar voor investeringen in onderwijshuisvesting. Dit is de zogenaamde vlieghoogte. Dit bedrag is afkomstig vanuit een ideaalcomplex waarbij de vrijval van kapitaallasten leidt tot investeringsruimte in de toekomst.
Scholen vragen jaarlijks geld aan om verbouwingen/ nieuwbouw o.i.d. uit te voeren. De toegekende budgetten vertalen zich jaarlijks naar een nieuw onderwijshuisvestingsprogramma met een maximum van € 27mln welke wordt vastgesteld door de raad.

Programma 8 Zorg en Welzijn (-€ 1,4 mln.)
Voor ruimtebiedende wijkcentra zijn de investeringen met € 1,4 mln. verlaagd. Dit heeft te maken met nieuwe inzichten met betrekking tot de investeringen in een buurtvoorziening in Morgenstond. Een en ander is verder toegelicht in raadsvoorstel 1 van 2016 (RIS 290019).

Programma 9 Jeugd (+€ 2,5 mln.)
Op dit programma is een nieuwe investering opgenomen in het digitaal gezinsdossier.

Programma 10 Ontwikkeling Buitenruimte (+€ 33,6 mln.)
Op dit programma is een bedrag van € 0,8 mln. voor speelvoorzieningen overgeheveld naar het nieuwe programma Stadsdelen en Wijken. Verder is er voor 17 mln. aan investeringen toegevoegd voor projecten die in het kader van de Ruimtelijk-Economische InvesteringsStrategie (REIS) van dekking zijn voorzien. Dit wordt in het raadsvoorstel REIS uitgebreid toegelicht.
Tenslotte is € 17 mln. aan investeringen toegevoegd voor projecten die door de vernieuwing van het BBV niet meer langer als onderhanden werk op grondexploitaties, maar als materieel vast actief verantwoord. Dit betreft enkel een andere manier van presenteren.

Programma 12 Sport (- € 2,1 mln.)
Op dit programma is de raming met betrekking tot het investeringsdeel ROC Mondriaan en de Haagse Hogeschool van het sportcampus Zuiderpark verlaagd. Voor deze investering was € 4,5 mln. geraamd, uitgaande van het feit dat er sprake was van verhuur aan ROC Mondriaan en HHS. Inmiddels is conctractueel overeengekomen dat zij hun deel niet gaan huren van de gemeente, maar de investeringen voor het rendabele deel voor hun rekening nemen. De investeringen terzake komen dus niet meer voor rekening van de gemeente. Daarnaast is er een nieuwe investering ad. € 2 mln. opgenomen met betrekking tot het sportcluster Celeritas (zie ook RIS 291197). Tenslotte is € 0,5 mln. opgenomen in verband met een grondverwerving voor roeivereniging Laak.

Programma 13 Verkeer en Milieu (- € 6,5 mln.)
Op dit programma is een vrijval verwerkt van € 30 mln. als gevolg van het goedkoper uitvallen van het project Neherkade. Verder is er een nieuwe investering toegevoegd ad. € 14,2 mln. voor de fietsenkelder Den Haag Centraal. Naar aanleiding van aangepaste BBV-regelgeving wordt deze activiteit niet langer als onderhanden werk op de grondexploitatie, maar als materieel vast actief verantwoord. Dit betreft enkel een andere manier van presenteren.
Daarnaast is € 6 mln. toegevoegd voor het project P&R Forepark en is € 5,8 mln. opgenomen voor met name de sterfietsroutes Scheveningen en Wateringen (waarvan € 4,4 mln. nieuwe middelen en € 1,4 mln. uit ruimte binnen het investeringsprogramma Fiets).
Ook is het MIP verlaagd met € 2,2 mln. als gevolg van een andere rubricering van de fietsflat Rijnstraat. Deze is nu aangemerkt als grondexploitatie in plaats van als investering (materiele vaste activa).

Programma 14 Wonen en Duurzaamheid (+€ 13,8 mln.)
Op dit programma is voor € 13,8 mln. aan investeringen toegevoegd voor de huisvesting van statushouders.

Programma 15 Stadsontwikkeling (+€ 0,5 mln.)
Naar aanleiding van aangepaste BBV-regelgeving is op dit programma meerjarig voor € 0,3 mln. aan investeringen toegevoegd. Deze werkzaamheden worden niet langer als onderhanden werk op grondexploitaties, maar als materieel vast actief worden verantwoord. Dit betreft enkel een andere manier van presenteren. Daarnaast is voor € 0,2 mln. aan investeringen in concernbrede informatiesystemen toegevoegd.

Programma 18 Interne dienstverlening (+€ 19,5 mln.)
In navolging van de toevoeging aan het MIP van investering in gemeentelijke ICT-basisinfrastructuur zijn nu ook de investeringen in hard- en software (€ 19,8 mln.) toegevoegd aan het MIP. Deze uitgaven waren reeds voorzien en gedekt, maar niet eerder als investering (en activering) aangemerkt. Dit wordt nu alsnog gedaan.

Programma 19 Stadsdelen en wijken (+€ 0,8 mln.)
Op dit programma is een bedrag van € 0,8 mln. voor speelvoorzieningen overgeheveld van programma 10 Ontwikkeling buitenruimte.

Om grote projecten te realiseren is meestal samenwerking en financiële betrokkenheid van meerdere partijen nodig. De projecten beslaan vaak een langere tijdshorizon dan de gemeentelijke meerjarenbegroting. De gemeente kan door het reserveren van gelden in een vroeg stadium een impuls geven voor private investeringen en Rijks investeringen. Het laat zien dat de gemeente serieus bezig is met de ontwikkeling van een gebied en urgentie geeft aan de aanpak van een plan.
Om inzicht te geven in deze gemeentelijke investeringen voor deze grote projecten is de Reserve Grote projecten ingesteld. Deze reserve is vaak één van de financieringsbronnen voor een groot project. Bij de realisatie van projecten worden eerst de externe financieringsbronnen aangewend (bv. middelen van het Rijk), vervolgens worden de beschikbare reserves, zoals de Reserve Grote Projecten, aangewend en daarna middelen uit het MIP.

De onderstaande tabel maakt inzichtelijk hoeveel middelen voor welk groot project zijn gereserveerd en begroot om te onttrekken uit de Reserve Grote Projecten

De projecten zijn veelal toegelicht in de voorgaande paragrafen. Hieronder volgt een toelichting voor die projecten die nog niet aan bod zijn gekomen en/of waarvoor nadere informatie met betrekking tot de onttrekking uit deze reserve wordt gegeven.

Scheveningen Haven
Op 17 februari 2012 is het projectdocument Scheveningen Haven vastgesteld (RIS 246576). Naast de operationele grondexploitatie Scheveningen Haven zijn hierin ook opgenomen de investeringen in de derde haven en de verbinding over de Pijp alsmede de ruimtelijke investeringen in het noordelijk havenhoofd. Momenteel wordt het projectdocument Scheveningen Haven herzien en worden de ruimtelijke investeringen in het noordelijk havenhoofd hierbij betrokken, uitmondend in een gebiedsontwikkelovereenkomst met ontwikkelende partijen. Na deze besluitvorming zijn de resterende middelen ten behoeve van uitvoering van de verbinding over de Pijp

Spuikwartier:
Voor de bouw van het nieuwe onderwijs- en cultuurcomplex (OCC) in het Spuikwartier is een investeringskrediet beschikbaar gesteld. Bij oplevering van het gebouw in 2019 vindt de definitieve splitsing plaats tussen te activeren en niet te activeren kosten voor het gebouw en vindt eindafrekening plaats met beschikbaar gestelde middelen in de Reserve Grote Projecten